Chuẩn bị đọc

1. Em biết những gì về Hồ Gươm (Hà Nội)? Hãy chia sẻ với bạn cùng nhóm về thắng cảnh này.

- Hồ Gươm là hồ nước ngọt nằm ở trung tâm thủ đô Hà Nội, được bao quanh bởi 3 con phố Hàng Khay - Lê Thái Tổ - Đinh Tiên Hoàng.

- Hồ Gươm rộng khoảng 12 ha, hồ còn có các tên gọi khác là Lục Thủy (nước có màu xanh quanh năm), Thủy Quân (dùng để duyệt thủy binh), Tả Vọng (thời Lê mạt). Tên gọi Hoàn Kiếm xuất hiện vào đầu thế kỷ 15 gắn với truyền thuyết vua Lê Lợi trả gươm báu cho Rùa thần.

- Xung quanh Hồ Gươm có nhiều di tích nổi tiếng như Tháp Rùa, đền Ngọc Sơn, cầu Thê Húc, Tháp Bút, Đài Nghiên...

Trải nghiệm cùng văn bản

1. Hãy đoán xem, Long Quân sẽ cho nghĩa quân Lam Sơn mượn gươm theo cách nào?

Long Quân sẽ cho nghĩa quân mượn gươm thần nhưng không phải theo cách bình thường mà phải trải qua quá trình thử thách để nghĩa quân hiểu và trân trọng ý nghĩa của gươm thần, đồng thời kiểm tra xem nghĩa quân có đủ niềm tin, quyết tâm, đoàn kết phối hợp cùng sức mạnh của thanh gươm để chiến đấu chống giặc ngoại xâm không.

2. Theo em, khi nghe Rùa Vàng đòi gươm, nhà vua đã “hiểu ra” điều gì?

Khi nghe Rùa Vàng đòi gươm, nhà vua đã hiểu rằng: thanh gươm thần là Long Quân cho ông và nghĩa quân mượn để đánh đuổi quân xâm lược, bảo vệ bờ cõi. Nay đất nước đã hòa bình, thanh gươm đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình và cần hoàn trả trở về chủ cũ.

Suy gẫm và phản hồi

1. Theo em, vì sao thanh gươm trong truyện được gọi là gươm thần? Điều này thể hiện đặc điểm gì của truyền thuyết?

- Thanh gươm được gọi là gươm thần vì có nguồn gốc kì lạ và sức mạnh phi thường:

+ Chủ của thanh gươm là Đức Long Quân.

+ Thanh gươm tự phát sáng và có sức mạnh thần kì, từ khi có thanh gươm, nghĩa quân giành được nhiều thắng lợi khiến giặc Minh sợ hãi.

- Những chi tiết trên thể hiện đặc điểm đặc trưng của truyện truyền thuyết là thường có các chi tiết kì ảo, hoang đường.

2. Xác định không gian, thời gian Đức Long Quân cho Lê Lợi mượn gươm, đòi lại gươm trong Sự tích Hồ Gươm và điền vào các ô tương ứng theo bảng sau:

 3. Trong truyền thuyết cũng như truyện kể nói chung, các sự việc thường được sắp đặt nhằm thể hiện một ý nghĩa nào đó. Trong Sự tích Hồ Gươm, Long Quân để cho Lê Thận tình cờ tìm thấy lưỡi gươm ở một nơi, Lê Lợi tình cờ tìm thấy chuôi gươm ở một nơi khác. Thông qua cách cho mượn gươm như vậy, tác giả dân gian muốn thể hiện điều gì?
- Việc nhận gươm diễn ra ở nhiều thời điểm, nhiều địa điểm khác nhau cho thấy sự nghiệp cứu nước rất khó khăn, gian khổ, và lâu dài nên cần sự kiên trì, cố gắng, bền lòng.
- Chuôi gươm tìm thấy ở vùng rừng núi, lưỡi gươm thấy ở vùng biển cho thấy để có được thành công cần phải có sự đoàn kết, đồng lòng của cả dân tộc ở khắp mọi miền đất nước.
4. Sau khi đọc Sự tích Hồ Gươm, một số bạn cho rằng truyện này chỉ đơn giản là mượn chuyện Lê lợi trả gươm thần để “giải thích địa danh Hồ Gươm”. Em đồng ý với ý kiến đó không? Vì sao?
Em không đồng ý với ý kiến đó vì ngoài ý nghĩa "giải thích địa danh Hồ Gươm", câu chuyện còn mang những ý nghĩa sau:
+ Kể lại những năm tháng gian khó khi chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta.
+ Ca ngợi sự đoàn kết, chiến đấu mạnh mẽ, ngoan cường của dân tộc trong công cuộc chống giặc ngoại xâm.
+ Chi tiết trả lại gươm thần còn thể hiện khát vọng hòa bình của đất nước, khẳng định tư tưởng xây dựng đất nước bằng luật pháp, đạo đức chứ không phải bằng vũ lực. Chiến tranh đã kết thúc, thanh gươm được trả lại và cả dân tộc xây dựng đất nước hòa bình, hạnh phúc.
5. Tìm trong văn bản những từ ngữ cho thấy cách xưng hô trân trọng của các nhân vật đối với Lê Lợi và những câu bộc lộ tình cảm, cảm xúc của tác giả dân gian trong lời kể.
- Từ ngữ cho thấy cách xưng hô trân trọng của các nhân vật đối với Lê Lợi: minh công, bệ hạ.
- Câu văn cho thấy cách bộc lộ tình cảm, cảm xúc của tác giả dân gian trong lời kể:
+ "Chúng coi dân ta như cỏ rác, làm nhiều điều bạo ngược khiến cho thiên hạ căm giận chúng đến tận xương tủy": thể hiện sự căm phẫn.
+ "Bấy giờ, ở vùng Lam Sơn, nghĩa quân đã trỗi dậy chống lại chúng, nhưng buổi đầu thế lực còn non yếu nên nhiều lần nghĩa quân bị thua": thể hiện sự lo lắng.
+ "Trong tay Lê Lợi, thanh gươm thần tung hoành khắp các trận địa, làm cho quân Minh bạt vía": thể hiện sự vui sướng, tự hào.
6. Văn bản Sự tích Hồ Gươm thể hiện những đặc điểm nào của thể loại truyền thuyết?
- Là tác phẩm tự sự dân gian (có nhân vật, bối cảnh, cốt truyện...).
- Nhân vật lịch sử hoặc sự kiện lịch sử (Lê Lợi, cuộc kháng chiến chống quân Minh...).
- Cốt truyện đề cập đến sự kiện lịch sử đã xảy ra trong quá khứ và có ý nghĩa quan trọng đối với cộng đồng (cuộc kháng chiến chống quân Minh và thành lập triều đại nhà Lê).
- Sử dụng nhiều yếu tố kì ảo (Rùa Vàng biết nói, lưỡi gươm tự tìm vào lưới Lê Thận suốt 3 lần, chuôi gươm phát sáng...).