- Lục bát là thể thơ có từ lâu đời của dân tộc Việt Nam. Một cặp câu lục bát gồm một dòng 6 tiếng (dòng lục) và một dòng 8 tiếng (dòng bát).
- Về cách gieo vần tiếng thứ sáu của dòng lục vần với tiếng thứ sáu của dòng bát kế nó, tiếng thứ tám dòng bát vần với tiếng thứ sáu của dòng lục tiếp theo.
- Về ngắt nhịp: thơ lục bát thường được ngắt nhịp chẵn, ví dụ như 2/2/2, 2/4/2, 4/4...
- Về thanh điệu: Các tiếng ở vị trí 1, 3, 5, 7 có thể được phối thanh tự do. Riêng các tiếng ở vị trí 2, 4, 6, 8 phải tuân thủ chặt chẽ theo quy định: tiếng thứ hai là thanh bằng, tiếng thứ tư là thanh trắc; riêng trong dòng bát, nếu tiếng thứ sáu là thanh bằng (ngang) thì tiếng thứ tám phải là thanh bằng (huyền) và ngược lại.
- Lục bát biến thể là thể thơ lục bát được biến đổi về số tiếng, cách gieo vần, cách ngắt nhịp, cách phối hợp bằng trắc trong các dòng thơ.
- Hình ảnh là một yếu tố quan trọng của thơ, giúp người đọc “nhìn thấy, tưởng tượng ra điều mà nhà thơ miêu tả, cảm nhận qua các giác quan như: thính giác, khứu giác, vị giác, thị giác, xúc giác.
- Tính biểu cảm của văn bản văn học là khả năng văn bản gợi cho người đọc những cảm xúc như vui, buồn, yêu, ghét...
Chuẩn bị đọc

Cụm từ “vẻ đẹp quê hương” thường khiến em nghĩ đến điều gì?

Cụm từ trên khiến em liên tưởng đến khung cảnh thiên nhiên đẹp đẽ, bình yên của đồng lúa, bờ đê, dòng sông... nơi ghi dấu những kỉ niệm khó quên trong tâm hồn.

Trải nghiệm cùng văn bản

Qua câu ca dao này, hình ảnh thành Thăng Long hiện lên trong tâm trí em như thế nào?

Qua câu ca dao, em cảm nhận được kinh thành Thăng Long là nơi đông đúc, nhộn nhịp với 36 phố phường buôn bán tấp nập với những tên phố ấn tượng và có nét đặc trưng riêng.

Suy ngẫm và phản hồi

1. Hình ảnh kinh thành Thăng Long được gợi lên trong bài ca dao 1 có điểm gì đặc biệt? Những từ ngữ như “phồn hoa thứ nhất Long Thành”, “người về nhớ cảnh ngẩn ngơ” đã góp phần thể hiện sắc thái cảm xúc gì của tác giả về đất Long Thành?

- Kinh thành Thăng Long hiện lên với đầy đủ tên gọi của 36 phố phường. Các tên phố phường đều gắn với sản vật riêng, cảnh vật và con người đông đúc, náo nhiệt.

- Những từ ngữ như “phồn hoa thứ nhất Long Thành”, “người về nhớ cảnh ngẩn ngơ” đã thể hiện vẻ đẹp trù phú, giàu có, đông đúc, nhộn nhịp của kinh thành Thăng Long, khiến ai đến cũng say mê, thích thú, nhớ mãi không thôi.

2. Bài ca dao 2 giới thiệu vẻ đẹp gì của quê hương? Cảm xúc của tác giả dân gian về quê hương được thể hiện như thế nào qua bài ca dao này?

- Bài ca dao số 2 đã giới thiệu vẻ đẹp về truyền thống giữ nước của dân tộc, tác giả dân gian đã giới thiệu địa danh lịch sử, gắn với những chiến công hiển hách (ba lần phá tan quân xâm lược trên sông Bạch Đằng, cuộc khởi nghĩa của Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn chiến thắng giặc Minh).

- Cảm xúc của tác giả dân gian là niềm tự hào về quê hương, lịch sử đất nước, dân tộc.

3. Em cảm nhận như thế nào về vẻ đẹp của vùng đất Bình Định qua bài ca dao 3? Xác định và nêu hiệu quả của biện pháp tu từ được sử dụng trong câu lục bát “Bình Định có núi Vọng Phu/Có đầm Thị Nại, có cù lao Xanh”.

- Bài ca dao 3 đã gợi lên vẻ đẹp của Bình Định qua thiên nhiên, lịch sử đấu tranh anh hùng (chiến công của nghĩa quân Tây Sơn ở đầm Thị Nại), lòng chung thủy, sắt son của người phụ nữ (núi Vọng Phu) và những món ăn dân dã đặc trưng nơi đây.

- Tác giả đã sử dụng điệp từ “có” trong câu lục bát “Bình Định có núi Vọng Phu/Có đầm Thị Nại, có cù lao Xanh”.

- Tác dụng của điệp từ góp phần nhấn mạnh những nét đẹp của Bình Định và thể hiện lòng tự hào của tác giả dân gian về mảnh đất quê hương.

4. Em hãy chỉ ra đặc điểm của thể thơ lục bát thể hiện qua bài ca dao 3.

- Câu lục 6 chữ và câu bát 8 chữ.

- Vần trong các dòng thơ: tiếng thứ 6 của câu lục hiệp với tiếng thứ 6 của câu bát: phu - cù, xanh - anh - canh.

- Nhịp thơ: Dòng 1 nhịp 2/4, dòng 2 nhịp 4/4, dòng 3 nhịp 4/2, dòng 4 nhịp 4/4.

5. Những hình ảnh “cá tôm sẵn bắt, lúa trời sẵn ăn” thể hiện đặc điểm gì của vùng Tháp Mười? Từ đó, cho biết tình cảm của tác giả đối với vùng đất này.

- Hình ảnh "cá tôm sẵn bắt, lúa trời sẵn ăn" thể hiện sự trù phú về sản vật mà thiên nhiên đã ban tặng cho Tháp Mười và cũng thể hiện sự hào phóng của người dân nơi đây.

- Tình cảm của tác giả đối với vùng đất này là yêu quý, tự hào và biết ơn về những điều tuyệt diệu mà mảnh đất này mang lại cho con người.

6. Những vẻ đẹp nào của quê hương được thể hiện xuyên suốt trong bốn bài ca dao trên? Qua đó, tác giả dân gian thể hiện tình cảm gì với quê hương, đất nước? Dựa vào đâu, em nhận định như vậy?

- Trong bốn bài ca dao, vẻ đẹp của quê hương được thể hiện xuyên suốt qua vẻ đẹp thiên nhiên, con người, truyền thống văn hóa, lịch sử đấu tranh của dân tộc.

- Tác giả đã thể hiện tình yêu thương, quý trọng và tự hào của mình đối với quê hương, đất nước thông qua những chi tiết, hình ảnh thiên nhiên, đất nước, con người trong các bài ca dao cùng giọng điệu thơ.

7. Điền vào bảng từ ngữ hoặc hình ảnh độc đáo của mỗi bài ca dao và giải thích vì sao em chọn từ ngữ, hình ảnh ấy:

 Em thích bài ca dao thứ nhất vì đã khắc hoạt được vẻ đẹp phồn hoa, tráng lệ, đông đúc, nhộn nhịp của phố phường Hà Nội xưa. Vẻ đẹp đó cũng là niềm tự hào về vùng đất kinh thành, nơi hội tụ tinh hoa của đất nước, nơi mà ai đã đến là không thể quên được.