1. Tìm một câu có sử dụng biện pháp so sánh và một câu sử dụng biện pháp ẩn dụ trong “Lao xao ngày hè”. Chỉ ra điểm giống nhau và khác nhau giữa hai biện pháp tu từ này.

- Câu văn có phép so sánh: Chim cắt cánh nhọn như dao bầu chọc tiết lợn.

- Câu văn có phép ẩn dụ: Lần này nó chửa kịp ăn, những mũi tên đen, mang hình đuôi cá từ đâu bay tới. “Những mũi tên đen” là hình ảnh ẩn dụ.

- Biện pháp so sánh và ẩn dụ giống nhau:

+ Các sự việc, hiện tượng có nét tương đồng với nhau.

+ Đều có vế B (sự vật dùng để so sánh, tăng sức gợi hình, gợi cảm).

- Khác nhau:

+ Biện pháp so sánh có đầy đủ 2 vế A, B.

+ Ẩn dụ: Ẩn đi vế A, chỉ còn vế B. Cách nói này có tính hàm súc cao hơn, gợi ra nhiều liên tưởng.

2. Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi ở dưới:

Người ta nói chèo bẻo là kẻ cắp. Kẻ cắp hôm nay gặp bà già! Nhưng từ đây tôi lại quý chèo bẻo. Ngày mùa, chúng thức suốt đêm. Mới tờ mờ đất nó đã cất tiếng gọi người: “Chè cheo chét”… Chúng nó trị kẻ ác. Thì ra, người có tội khi trở thành người tốt thì tốt lắm!

a. Chỉ ra biện pháp ẩn dụ trong đoạn văn.

b. Nêu nét tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng được so sánh ngầm với nhau và tác dụng của biện pháp này trong việc miêu tả loài vật.

- Biện pháp ẩn dụ trong đoạn văn:

+ bà già (kẻ ác) chỉ lũ diều hâu.

 + Kẻ cắp (người có tội) chỉ chèo bẻo.

- Nét tương đồng:

+ Kẻ ác: chỉ diều hâu bởi nó là con vật hung dữ, thường bắt gà con. (sự giống nhau dựa trên bản chất là xấu xa)

+ Bà già: chỉ diều hâu, ý chỉ là đối thủ đáng gờm của chèo bẻo. (sự giống nhau dựa trên bản chất là xấu xa)

+ Người có tội chỉ chèo bẻo, ý chỉ chèo bẻo cũng là loài vật hung dữ, thích ăn thịt các loài côn trùng. (dựa trên bản chất)

- Phép ẩn dụ làm tăng sức gợi hình, gợi cảm khiến câu văn sinh động, hấp dẫn, thế giới các loài chim hiện lên sinh gần gũi với những hành động dễ đoán, dễ nhận biết.

3. Hãy xác định biện pháp hoán dụ được sử dụng trong các câu văn dưới đây và cho biết dựa vào đâu để xác định như vậy:

a. Cả làng xóm hình như (…) cùng thức với giời, với đất.

(Duy Khán, Lao xao ngày hè)

b. Sau nhà có hai đõ ong “sây” lắm.

(Huy Cận, Thương nhớ bầy ong)

c. Thời đó đường Bờ Sông chỉ trải đá, chưa tráng nhựa, chiều hè gió ngoài sông thổi vào, bụi mù, thành phố phải dùng những xe bò kéo chở nước đi tưới.

(Nguyễn Hiến Lê, Một năm ở Tiểu học)

d. Mùa đông, tôi không ra đường chơi được thì ở nhà đọc truyện Tàu cho cả nhà trong (…), nhà ngoài (…) nghe, hết một cuốn thì cầm hai xu chạy vù lại hiệu Cát Thành đầu phố hàng Gai đổi cuốn khác.

(Nguyễn Hiến Lê, Một năm ở Tiểu học)

- Hình ảnh hoán dụ trong câu a: Cả làng xóm (lấy vật chứa để gợi vật được chứa).

- Trong câu b: Đõ ong (lấy vật chứa để gợi vật được chứa).

- Trong câu c: Thành phố (lấy vật chứa để gợi vật được chứa).

- Trong câu d: Nhà trong, nhà ngoài (lấy vật chứa để gợi vật được chứa).

4. Theo em, cụm từ “mắt xanh” trong câu thơ: “Trầu ơi, hãy tỉnh lại/Mở mắt xanh ra nào” gợi cho ta liên tưởng đến hình ảnh quen thuộc nào? “Mắt xanh” trong trường hợp này là ẩn dụ hay nhân hóa? Dựa vào đâu để nói như vậy?

- “Mắt xanh” gợi cho người đọc liên tưởng đến hình ảnh chiếc lá trầu giống mắt màu xanh.

- Đây là phép ẩn dụ vì giữa mắt xanh và lá trầu có sự giống nhau về hình dáng, màu sắc.

5. Hãy dẫn ra một câu văn sử dụng biện pháp ẩn dụ hoặc hoán dụ trong Lao xao ngày hè hoặc Thương nhớ bầy ong mà em cho là thú vị và chia sẻ với mọi người.

- Văn bản Lao xao ngày hè:

+ Câu văn sử dụng biện pháp ẩn dụ: "

"Lần này nó chửa kịp ăn, những mũi tên đen, mang hình đuôi cá từ đâu tới tấp bay đến".

+ Câu văn sử dụng biện pháp hoán dụ:

"Cả xóm hình như không ai ngủ, cùng thức với giời, với đất".

- Văn bản Đánh thức trầu:

Câu sử dụng biện pháp ẩn dụ: "Mở mắt xanh ra nào".

6. Hãy chỉ ra biện pháp tu từ trong các dòng thơ dưới đây và cho biết những dấu hiệu nào giúp em nhận ra biện pháp nghệ thuật ấy

Đã ngủ rồi hả trầu?

Tao đã đi ngủ đâu

Mà trầu mày đã ngủ.

(Trần Đăng Khoa, Đánh thức trầu)

Biện pháp tu từ nhân hóa qua các từ “đã ngủ rồi hả trầu?”, tác giả xưng hô, trò chuyện thân mật với cây trầu như với một người bạn, từ miêu tả hành động giống như con người (ngủ).

7. Lao xao ngày hè, Thương nhớ bầy ong, Đánh thức trầu đều viết về tuổi thơ tác giả gắn với cây cối, loài vật. Cả ba văn bản đều sử dụng biện pháp nhân hóa. Theo em, vì sao như vậy?

- Cả ba văn bản đều sử dụng biện pháp nhân hóa vì các tác giả đã gọi, tả các loài vật, cây cối bằng những từ gọi, tả người khiến thế giới tự nhiên trở nên thân thiết, gần gũi như một người bạn.