I. Những nội dung kiến thức cần ôn tập

1. Thống kê, phân loại các bài học phần làm văn.

2. Quan niệm, yêu cầu và cách thức tiến hành các thao tác lập luận.

- So sánh:

+ So sánh là biện pháp tu từ giúp người đọc hình dung một điều gì đó.

+ Thao tác lập luận so sánh (đối chiếu) để làm sáng tỏ, làm vững chắc hơn lập luận của mình.

+ Có hai cách lập luận so sánh:

* So sánh tương đồng chỉ ra những nét giống nhau giữa đối tượng được bàn bạc với đối tượng khác nhằm làm nổi bật đặc điểm của đối tượng đang được bàn tới.

* So sánh tương phản chỉ ra sự khác nhau giữa hai hay nhiều sự vật.

+ Khi so sánh phải xác định được tiêu chí (so sánh ở mặt nào, điểm nào) và kết luận rút ra phải liên quan đến tiêu chí đó.

- Phân tích:

+ Lập luận phân tích là thao tác chia nhỏ đối tượng thành các yếu tố bộ phận để xem xét rồi tổng hợp nhằm phát hiện ra bản chất của đối tượng.

+ Phải phân tích được mối quan hệ giữa các yếu tố được phân tích, phân tích mối quan hệ giữa đối tượng với các đối tượng khác có liên quan. Trên cơ sở đó xem xét đối tượng một cách toàn diện và chỉnh thể, phân tích thường gắn liền với tổng hợp.

+ Khi thực hiện thao tác lập luận phân tích, cần xác định mục tiêu của việc phân tích là làm sáng tỏ ý kiến, quan điểm (kết luận của lập luận), sau đó chia nhỏ đối tượng phân tích để tìm hiểu sâu hơn.

+ Việc chia nhỏ đối tượng thường dựa trên các mối quan hệ:

* Giữa các yếu tố, các phương diện cấu thành nên đối tượng đó.

* Quan hệ giữa đối tượng với các đối tượng khác có liên quan (quan hệ nguyên nhân - kết quả, quan hệ kết quả - nguyên nhân).

* Thái độ và sự đánh giá của người phân tích đối với đối tượng được phân tích.

- Bác bỏ:

+ Lập luận bác bỏ là thao tác dùng lí lẽ và dẫn chứng để phê phán, gạt bỏ những quan điểm, ý kiến sai lệch, thiếu chính xác... Từ đó, nêu ý kiến đúng của mình để thuyết phục người nghe.

+ Có thể bác bỏ lập luận bằng cách bác bỏ luận điểm, luận cứ hoặc cách lập luận.

+ Muốn bác bỏ hiệu quả, có sức thuyết phục, cần diễn đạt rành mạch, sáng sủa, uyển chuyển để người viết (nói) có quan điểm, ý kiến sai lệch và người nghe (đọc) chấp nhận, tin theo.

- Bình luận:

+ Lập luận bình luận nhằm đề xuất và thuyết phục người đọc (nghe) tán đồng với nhận xét, đánh giá và bàn luận về vấn đề cần bàn luận.

+ Mục đích của bình luận là đánh giá và bàn luận, xác định phải trái, đúng sai, hay dở; có sự trao đổi ý kiến với người đối thoại.

+ Cần phải sắp xếp các luận điểm, luận cứ sao cho sự đánh giá, bàn bạc của người bình luận có thể được tiếp nhận dễ dàng và sự bình luận chỉ có ý nghĩa khi nó hướng tới người đọc (nghe).

+ Đề xuất và chứng tỏ được ý kiến, nhận định, đánh giá của mình là xác đáng.

3. Yêu cầu và cách thức tóm tắt văn bản nghị luận.

- Tóm tắt văn bản nghị luận là trình bày ngắn gọn nội dung của văn bản gốc theo mục đích đã định trước

- Việc tóm tắt giúp người tóm tắt có những hiểu biết khái quát, chính xác, sâu sắc về văn bản gốc (hiểu được bản chất của vấn đề).

- Tích lũy được những tư liệu và kiến thức cần thiết; rèn luyện kĩ năng đọc - hiểu, tiếp nhận và tóm lược văn bản.

- Học tập được cách tư duy và diễn đạt.

- Văn bản tóm tắt phải phản ánh trung thành tư tưởng, luận điểm văn bản gốc.

- Diễn đạt ngắn gọn, súc tích, trong sáng, mạch lạc.

4. Yêu cầu và cách thức viết tiểu sử tóm tắt và bản tin.

- Tiểu sử tóm tắt:

+ Tiểu sử tóm tắt là văn bản thông tin khách quan, trung thực những nét cơ bản về cuộc đời và sự nghiệp của một cá nhân.

+ Mục đích thể hiện những hiểu biết về đối tượng được tóm tắt, giới thiệu cho người khác; cung cấp thông tin cho các nhà quản lí, sử dụng lao động; trong văn chương, tiểu sử tóm tắt của tác giả giúp chúng ta hiểu sâu hơn các sáng tác của họ.

+ Thông tin khách quan, chính xác về người được nói tới. Phải ghi cụ thể, chính xác về số liệu, mốc thời gian, thành tích, đóng góp nổi bật của người được nói đến.

+ Nội dung và độ dài cần phù hợp với mục đích viết tóm tắt.

+ Văn phong cô đọng, trong sáng, rõ ràng, không sử dụng biện pháp tu từ.

- Bản tin:

+ Là một thể loại báo chí nhằm đưa tin kịp thời, chính xác những sự kiện thời sự có ý nghĩa trong đời sống xã hội.

+ Căn cứ vào dung lượng, các văn bản thông báo tin tức được chia làm nhiều loại như tin vắn, tin thường, tin tường thuật, tin tổng hợp..

+ Để viết bản tin, cần khai thác, lựa chọn sự kiện. Các sự kiện phải chính xác, có tính thời sự, được nhiều người quan tâm và cụ thể, chi tiết (khi nào, ở đâu, ai làm, xảy ra thế nào, kết quả ra sao...).

+ Nhan đề và phần mở đầu của bản tin thường nêu trực tiếp, chứa đựng những thông tin khái quát quan trọng nhất. Phần sau có thể chi tiết, giải thích nguyên nhân hoặc kết quả, tường thuật lại các chi tiết của sự kiện.

II. Luyện tập

1. Trong văn bản Về luân lí xã hội ở nước ta, học giả Phan Châu Trinh đã sử dụng chủ yếu ba loại lập luận sau:

- Lập luận bác bỏ.

- Lập luận phân tích.

- Lập luận bình luận.

2. Phân tích câu danh ngôn "Thất bại là mẹ thành công".

- Những lí do để có thể nói Thất bại là mẹ thành công:

+ Mỗi lần thất bại lại rút ra được những bài học kinh nghiệm.

+ Thất bại mà gượng dậy được cũng rèn luyện bản lĩnh cho con người.

- Dẫn chứng cụ thể trong đời sống hiện thực.

- Bác bỏ những quan điểm sai lầm:

+ Sợ thất bại nên không dám làm gì.

+ Bi quan, chán nản khi gặp thất bại.

+ Không biết cách rút ra bài học khi gặp thất bại.

- Dẫn chứng trong lịch sử, trong cuộc đời và sự nghiệp của các nhà khoa học, các nhà cách mạng, trong thực tế cuộc sống.

3. Phân tích tác dụng của cách lập luận bác bỏ trong đoạn trích (SGK).

- Đoạn văn trên sử dụng thao tác lập luận bác bỏ.

- Quan niệm mà tác giả hướng đến bác bỏ là: Những kẻ không biết coi trọng cái tài, cái đẹp, cái thiên lương cũng là những rmười bình thường.

- Mục đích lập luận hướng đến là:

+ Muốn nên người, phải biết tôn trọng cái tài, cái đẹp và cái thiên tính tốt của con người.

+ Những kẻ lăng mạ, giày xéo ba thứ ấy là “hạng người hèn hạ nhất, thô bỉ nhất, đồi bại nhất".

- Tác dụng của lập luận nhằm khẳng định giá trị tư tưởng của truyện ngắn Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân là muốn nên người, phải biết kính sợ cái tài, cái đẹp và cái thiên tính tốt của con người (thiên lương).

- Cách viết đoạn văn lập luận bác bỏ với chủ đề tự chọn:

+ Chọn ý kiến, quan niệm cần bác bỏ và một vấn đề quen thuộc nào đó trong cuộc sống hoặc trong học tập.

+ Xác định cách thức bác bỏ (bác bỏ luận điểm, bác bỏ luận cứ hoặc cách thức lập luận).