I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý

- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.

- Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

- Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi.

“- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!

Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.

- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!

Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi”.

(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

1. Qua câu "Trời ơi, chỉ còn có năm phút!", anh thanh niên muốn nói điều gì? Vì sao anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái?

Qua câu “Trời ơi, chỉ còn có năm phút”, anh thanh niên muốn nói thêm rằng “thời gian còn lại là quá ít”. Anh không dùng từ ngữ nói ra điều đó là để che giấu sự “tiếc rẻ” phải chia tay hai người khách.

2. Câu nói thứ hai của anh thanh niên có ẩn ý gì?

Câu nói thứ hai không chứa ẩn ý.

II. Luyện tập

1. Đọc lại đoạn trích đã dẫn ở mục I và cho biết:

a). Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy?

Câu “Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy” cho thấy ông cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên. Đây là cách dùng “hình ảnh” để diễn đạt ý của ngôn ngữ nghệ thuật.

b) Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan đến chiếc mùi soa?

- Trong câu cuối đoạn văn, những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái liên quan tới chiếc mùi soa là: Mặt đỏ ửng (ngượng); nhận lại chiếc khăn (không tránh được); quay vội đi (quá ngượng).

- Qua các hình ảnh có thể thấy cô gái đang bối rối, vụng về vì ngượng. Cô định kín đáo để khăn lại làm kỉ vật cho người thanh niên nhưng anh thanh niên lại quá thật thà tưởng là cô bỏ quên, nên gọi cô để trả lại.

2. Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây:

“Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái:

- Đây, tôi xin giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh".

(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

Hàm ý của câu in đậm là ông họa sĩ già chưa kịp uống nước chè.

3. Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý.

“Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng:

- Vô ăn cơm!

Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi "Ba vô ăn cơm". Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:

- Cơm chín rồi!

Anh cũng không quay lại”.

(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

Câu “Cơm chín rồi!” có chứa hàm ý là ông vô ăn cơm đi!

4. Đọc các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không. Vì sao?

a). Có người hỏi:

“- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?...

- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!

Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to:

- Hà, nắng gớm, về nào…

Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo”.

b) “– Này, thầy nó ạ.

Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì.

- Thầy nó ngủ rồi à?

- Gì?

Ông lão khẽ nhúc nhích.

- Tôi thấy người ta đồn…

Ông lão gắt lên:

- Biết rồi!

Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi, hiu hắt”.

- Những câu in đậm ở đây không chứa hàm ý. Câu in đậm thứ nhất là câu nói lảng (nói sang chuyện khác tránh đề tài đang bàn).

- Câu in đậm thứ hai là câu nói dở dang.