I. Đối thoại, độc thoại trong văn bản tự sự

- Đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm là những hình thức quan trọng để thể hiện nhân vật trong văn bản tự sự.

- Đối thoại là hình thức đối đáp, trò chuyện giữa hai hoặc nhiều người. Trong văn bản tự sự, đối thoại được thể hiện bằng các gạch đầu dòng ở đầu lời trao và lời đáp (mỗi lượt lời là một lần gạch đầu dòng).

- Độc thoại là lời của một người nào đó nói với chính mình hoặc nói với người khác trong tưởng tượng. Trong văn bản tự sự, khi người độc thoại nói thành lời thì phía trước câu nói có gạch đầu dòng; còn khi không thành lời thì không có gạch đầu dòng. Trường hợp sau là độc thoại nội tâm.

1. Đoạn trích (SGK)

2. Trả lời câu hỏi.

a. Trong ba câu đầu của đoạn trích có hai người tản cư đang nói chuyện với nhau.

- Dấu hiệu nhận biết đây là một cuộc trò chuyện qua lại.

+ Có hai lượt lời qua lại.

+ Nội dung: Hướng tới người tiếp chuyện.

+ Hình thức: Có hai gạch đầu dòng đứng đầu hai lượt lời qua lại.

b. Câu "Hà, nắng gớm, về nào…" của ông Hai không phải là đối thoại vì chỉ có một lượt lời, không tham gia vào câu chuyện.

- Câu nói của người đàn bà tản cư "Cha mẹ tiên sư nhà chúng nó!... mỗi đứa một nhát!" cũng không hướng tới người đối thoại nào, không có ai đáp lại lượt lời này. Đây là lời độc thoại.

Trên văn bản, khi lời độc thoại vang lên thành tiếng thì nó được đánh dấu bằng dấu gạch đầu dòng. Có thể thấy đặc điểm này qua câu độc thoại khác "- Chúng bay ăn miếng cơm hay miếng gì vào mồm mà đi làm cái giống Việt gian bán nước để nhục nhã thế này!".

c. Câu "Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ư? Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng hắt hủi đấy ư? Khốn nạn, bằng ấy tuổi đầu..." giống với các câu độc thoại trên nhưng không vang lên thành tiếng và không được đánh dấu bằng dấu gạch đầu dòng nên là lời độc thoại nội tâm.

d. Các hình thức đối thoại tạo cho câu chuyện có không khí như cuộc sống thật, thể hiện thái độ căm giận của những người tản cư với dân làng Chợ Dầu theo giặc, tạo tình huống, đi sâu vào nội tâm nhân vật.

Các hình thức độc thoại và đối thoại nội tâm giúp nhà văn khắc họa sâu sắc tâm trạng đau đớn, dằn vặt của ông Hai khi nghe tin làng Chợ Dầu theo giặc.

II. Luyện tập

Phân tích tác dụng của hình thức đối thoại trong đoạn trích (SGK):

- Cuộc đối thoại diễn ra không bình thường giữa hai vợ chồng ông Hai.

- Có ba lượt lời trao nhưng chỉ có hai lượt lời đáp. Lời thoại đầu của bà Hai, ông Hai không đáp: câu hỏi hai của bà được ông Hai khẽ nhúc nhích đáp lại bằng cách hỏi lại "Gì?" Lần ba ông cũng chỉ đáp lời bà bằng một câu cụt lủn "Biết rồi". Cuộc đối thoại này giúp người đọc nhận ra tâm trạng buồn bã, đau khổ, thất vọng của ông Hai.