I. Tiểu dẫn

- Nguyễn An Ninh (1899 - 1943) sinh ở Long An nhưng lớn lên ở Hóc Môn, Gia Định (nay là thành phố Hồ Chí Minh); ông là nhà báo, nhà văn, nhà yêu nước đầu thế kỉ XX.

- Tiếng mẹ đẻ - nguồn giải phóng các dân tộc bị áp bức là bài chính luận (bút danh Nguyễn Tịnh) của tác giả đăng trên báo Tiếng chuông rè năm 1925.

II. Văn bản (SGK)

1. Tác giả phê phán những hành vi nào của thói học đòi "Tây hóa"?

- Đó là việc "Nhiều người An Nam thích bập bẹ năm ba tiếng Tây hơn là diễn tả ý tưởng cho mạch lạc bằng tiếng nước mình", bởi họ cho đó là "một dấu hiệu thuộc giai cấp quý tộc".

- Nhiều người khác lại bắt chước những "kiểu kiến trúc và trang trí lai căng" của phương Tây.

- Theo tác giả "Nhiều người An Nam bị Tây hóa hiện nay tưởng rằng khi cóp nhặt những cái tầm thường của phong hóa châu Âu họ sẽ làm cho đồng bào của mình tin là họ đã được đào tạo theo kiểu Tây phương".

- Tuy nhiên, thực tế họ "chẳng có được một thứ văn minh nào", "Việc từ bỏ văn hóa cha ông và tiếng mẹ đẻ phải làm cho mọi người An Nam tha thiết với giống nòi lo lắng".

2. Tầm quan trọng của tiếng nói với vận mệnh dân tộc.

- Theo tác giả "Tiếng nói là người bảo vệ quý báu nhất nền độc lập của các dân tộc, là yếu tố quan trọng nhất giúp giải phóng các dân tộc bị thống trị".

- Tiếng nói là tinh thần của dân tộc, là văn hóa của dân tộc và tác giả khẳng định "Nếu người An Nam hãnh diện giữ gìn tiếng nói của mình và ra sức làm cho tiếng nói ấy phong phú hơn để có khả năng phổ biến tại An Nam các học thuyết đạo đức và khoa học của châu Âu, việc giải phóng dân tộc An Nam chỉ còn là vấn đề thời gian. Bất cứ người An Nam nào vứt bỏ tiếng nói của mình, thì cũng đương nhiên khước từ niềm hi vọng giải phóng giống nòi”.

3. Căn cứ để nhận định tiếng nước mình không nghèo nàn.

- "Ngôn ngữ của Nguyễn Du nghèo hay giàu?", ngôn ngữ của Nguyễn Du là ngôn ngữ nổi bật trong Truyện Kiều, Truyện Kiều là minh chứng về khả năng biểu đạt tài tình của ngôn ngữ mà không ai có thể phủ định.

- "Vì sao người An Nam có thể dịch những tác phẩm của Trung Quốc sang nước mình, mà lại không thể viết những tác phẩm tương tự?". Trung Hoa được coi là một trong những cái nôi văn hóa của thế giới. Tác phẩm văn học của họ phong phú và sâu sắc, thế nhưng ngôn ngữ của ta vẫn đủ sức chuyển dịch được tất cả. Tiếng An Nam đã làm được như vậy thì không có lí gì  người An Nam không thể viết được những tác phẩm tương tự.

- Dẫn chứng thứ ba được tác giả đưa ra khiến ai còn hoài nghi có thể kiểm tra lại ngay bất cứ lúc nào "Ở An Nam cũng như mọi nơi khác, đều có thể ứng dụng nguyên tắc này: Điều gì người ta suy nghĩ kĩ sẽ diễn đạt rõ ràng, và dễ dàng tìm thấy những từ để nói ra".

4. Mối quan hệ giữa ngôn ngữ nước ngoài với ngôn ngữ “nước mình”.

- Tuy phê phán những kẻ học đòi Tây học nhưng tác giả không phủ nhận ngôn ngữ nước ngoài "Chúng ta không thể né tránh châu Âu, vai trò hướng đạo của giới trí thức chúng ta buộc họ phải biết ít nhất là một ngôn ngữ châu Âu để hiểu được châu Âu".

- Muốn nước mình độc lập, thì phải hiểu nước ngoài mà muốn hiểu được họ thì trước hết phải nắm được ngôn ngữ của họ. Sự hòa hợp của thế giới là một sự tất yếu "Tuy nhiên, sự cần thiết phải biết một ngôn ngữ châu Âu hoàn toàn không kéo theo chuyện từ bỏ tiếng mẹ đẻ. Ngược lại, thứ tiếng nước ngoài mà mình học được phải làm giàu cho ngôn ngữ nước mình".

5. Câu nói của tác giả trong hoàn cảnh đương thời đúng không?

- Trong bài viết, Nguyễn An Ninh khẳng định "Nếu người An Nam hãnh diện giữ gìn tiếng nói của mình và ra sức làm cho tiếng nói ấy phong phú hơn để có khả năng phổ biến tại An Nam các học thuyết đạo đức và khoa học của châu Âu, việc giải phóng dân tộc An Nam chỉ còn là vấn đề thời gian".

- Trong hoàn cảnh nước nhà đang bị thực dân thống trị, câu nói trên có lí nhưng không hoàn toàn đúng. Muốn giải phóng dân tộc, phải thực hiện cách mạng vũ trang với đường lối đúng đắn, chứ không chỉ làm cho ngôn ngữ phong phú là đủ.