I. Tiểu dẫn

1. Tác giả

- Chế Lan Viên (1920 – 1989) tên khai sinh là Phan Ngọc Hoan, quê quán Cam An, Cam Lộ, Quảng Trị.

- Những tác phẩm tiêu biểu: Điêu tàn (1937), Ánh sáng và phù sa (1960), Chim báo bão (1967)…

2. Tác phẩm

Tiếng hát con tàu lấy cảm hứng từ một sự kiện kinh tế - xã hội ở miền Bắc. Đó là cuộc vận động nhân dân miền xuôi xây dựng kinh tế ở Tây Bắc. Bài thơ được rút từ trong tập thơ "Ánh sáng và phù sa".

II. Văn bản (SGK)

1. Hình ảnh con tàu và Tây Bắc

- Hình ảnh con tàu mang tính biểu tượng khát vọng đi tới chân trời của ước mơ, đi tới ngọn nguồn cảm hứng của những sáng tạo nghệ thuật.

- Tiếng hát là niềm vui của tâm hồn khi tìm được hướng đi và đang trên hành trình đến với nhân dân, đất nước.

- Nhan đề bài thơ là tiếng hát của tâm hồn nhà thơ đã hoá thân thành con tàu, hăm hở trên hành trình đến với Tây Bắc.

- Khổ thơ đề từ khẳng định sự gắn bó của người viết với Tây Bắc, miền đất đã trải qua lửa đạn chiến tranh, với những khát vọng xây dựng trong cuộc sống mới. Đây cũng chính là tương lai của những con người trẻ tuổi.

2. Bố cục thể hiện sự vận động của tâm trạng chủ thể trữ tình

Tâm trạng chủ thể trữ tình đi từ những suy tưởng về quan hệ cá nhân với tập thể, giữa bản thân nhà thơ với Tổ quốc, nhân dân. Con tàu đang trên hành trình về với nhân dân, với Tổ quốc và cũng là hành trình đi tìm nguồn cảm hứng cho thơ.

3. Niềm hạnh phúc lớn lao khi gặp lại nhân dân

- Khổ thơ thể hiện niềm vui, hạnh phúc lớn lao khi nhân vật trữ tình gặp lại nhân dân:

“Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ

Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa

Như đứa trẻ đói lòng gặp sữa

Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”.

- Nghệ thuật đặc sắc của đoạn thơ là sự so sánh, liên tưởng phong phú, độc đáo của tác giả.

4. Hình ảnh nhân dân trong kỉ niệm

- Những hình ảnh con người cụ thể đại diện cho nhân dân Tây Bắc trong nỗi nhớ của nhà thơ là người anh du kích, thằng em liên lạc, bà mế...

- Tình cảm sâu nặng và lòng biết ơn của tác giả đối với nhân dân được thể hiện qua những câu chuyện, những kỉ niệm cụ thể như: Người anh du kích trước đêm tấn công đồn địch còn để lại chiếc áo nâu cho nhân vật trữ tình hay thằng em liên lạc 10 năm chưa mất một phong thư…

- Cách xưng hô trong đoạn thơ thể hiện tình cảm thân thiết, sự gắn bó sâu nặng giữa nhân vật với nhân dân Tây Bắc, đó là lời tâm tình trực tiếp giữa người con là nhân vật trữ tình với một người mế.

5. Những câu thơ thể hiện rõ chất suy tưởng và triết lí của Chế Lan Viên

"Khi ta ở chỉ là nơi đất ở

Khi ta đi đất đã hoá tâm hồn”

"Tây Bắc ơi! Người Mẹ của hồn thơ”

“Mười năm chiến tranh vàng ta đau trong lửa

Nay trở về ta lấy lại vàng ta".

6. Nghệ thuật sáng tạo hình ảnh của Chế Lan Viên trong bài thơ

- Hình ảnh khái quát, màu sắc hiện đại, mang tính triết luận nhưng đậm chất trữ tình.

- So sánh liên tưởng phong phú, sắc sảo, độc đáo.

- Ngôn ngữ trau chuốt, gọt giũa, bác học.

- Giọng điệu, âm hưởng lôi cuốn.