I. Tiểu dẫn

Tháng 4/1939, nhà thơ Tố Hữu bị thực dân Pháp bắt ở Huế trong đợt khủng bố. Nhớ đồng được viết trong thời gian tác giả bị giam ở nhà lao Thừa Phủ (Huế). Bài thơ thuộc phần Xiềng xích trong tập Từ ấy.

II. Văn bản (SGK)

1. Cảm hứng của bài thơ xuất phát từ tiếng hò.

- Bài thơ được khơi nguồn cảm hứng từ những âm thanh, tâm tư của tác giả được khơi gợi từ những âm thanh "quen thuộc" của cuộc sống, đó là tiếng hò quê hương.

- Tố Hữu được sinh ra ở Huế nên ngay từ khi còn nhỏ, ông đã quen thuộc với những điệu ca, điệu hò nổi tiếng của xứ Huế như nam ai, nam bình, mái nhì, mái đẩy...

- Đang say sưa hoạt động, nay bị giam cầm trên chính quê hương mình, trong hoàn cảnh ấy, tiếng hò kia càng có ý nghĩa đối với người tù cách mạng trẻ tuổi.

2. Hiệu quả nghệ thuật của những điệp khúc.

- Trong bài thơ, Tố Hữu dùng khá nhiều điệp khúc: Gì sâu bằng những trưa thương nhớ, Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh và điệp từ "đâu". Câu thơ khơi gợi nỗi nhớ thương da diết và sự cô đơn tự đáy lòng sâu thẳm của nhà thơ.

- Điệp từ "đâu" lặp lại liên tiếp ở các khổ thơ trải ra nỗi nhớ mênh mông, khơi gợi những điều gắn bó máu thịt. Đôi chân đã bị cùm, đôi mắt đã bị giam hãm bởi bốn bức tường của nhà lao, nhà thơ chỉ còn có thể nghe và cảm nhận bằng tâm hồn nhạy cảm.

3. Những hình ảnh, từ ngữ, giọng điệu khơi gợi nỗi nhớ quê hương da diết.

- Trong nỗi hiu quạnh của những buổi trưa, Tố Hữu trở về với những gì thân thuộc nhất của quê hương, của tuổi thơ:

“Đâu gió cồn thơm đất nhả mùi

Đâu ruồng tre mát thở yên vui

Đâu từng ô mạ xanh mơn mởn

Đâu những nương khoai ngọt sắn bùi?”.

- Trong tâm tưởng của nhà thơ, những "xóm nhà tranh", những con người "lưng cong xuống luống cày" đều là những dáng hình quen thuộc, vậy mà giờ đây "Sao mà cách biệt, quá xa xôi". Lời thơ da diết, giục gọi vừa gợi nỗi nhớ thương vừa gợi nỗi buồn sâu xa thấm thía.

4. Niềm say mê lí tưởng và khát khao tự do của nhà thơ.

- Từ nỗi nhớ thương tha thiết đối với quê hương, mạch cảm xúc của bài thơ trở về với thực tại, khao khát tự do và hành động. Câu thơ giục giã hướng về khát vọng tự do:

“Rồi một hôm nào, tôi thấy tôi

Nhẹ nhàng như con chim cà lơi

Say đồng hương nắng vui ca hát

Trên chín tầng cao bát ngát trời...”.

- Bài thơ kết thúc bằng điệp khúc nhớ thương, sự nhớ thương đã trở thành động lực để nhà thơ hành động, trở thành quyết tâm trung thành với lí tưởng và con đường cách mạng.

5. Sự vận động của tâm trạng tác giả.

- Bài thơ là mạch cảm xúc của tác giả trong không gian bức bối tù đày, sự cô đơn của nhà thơ khi bắt gặp tiếng hò quê hương tha thiết là nguyên nhân khởi nguồn cho bao cảm xúc nhớ thương về quê hương.

- Nhà thơ khát khao được tự do, hành động, thực hiện lí tưởng đem lại độc lập cho dân tộc, sự no ấm cho quê hương. Mạch cảm xúc của tác giả trong bài thơ tự nhiên mà logic, hợp với tâm trạng của một người chiến sĩ trẻ đang khao khát hành động nhưng lại bị giam hãm, tù đày.