I. Tiểu dẫn

- Ma Văn Kháng (tên khai sinh là Đinh Trọng Đoàn) sinh năm 1936, quê ở Kim Liên, Đống Đa, Hà Nội.

- Năm 1988 được trao giải thưởng Văn học ASEAN, năm 2001 được trao giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

- Tác phẩm tiêu biểu: Đồng bạc trắng hoa xòe (tiểu thuyết, 1979), Mùa lá rụng trong vườn (tiểu thuyết, 1985), Đám cưới không có giấy giá thú (tiểu thuyết, 1989)…

- Đoạn trích thuộc chương 2 của tiểu thuyết Mùa lá rụng trong vườn.

II. Văn bản (SGK)

1. Nhân vật chị Hoài

- Chị Hoài mang vẻ đẹp đằm thắm của người phụ nữ nông thôn, nét đằm thắm, mặn mà toát lên từ tâm hồn chị, từ tình cảm đôn hậu, từ cách ứng xử, quan hệ với mọi người. Từng là dâu trưởng trong gia đình ông Bằng, hiện tại chị đã có một gia đình riêng với những quan hệ, lo toan riêng nhưng mọi người vẫn nhớ, vẫn quý, vẫn yêu chị. Khi biết chuyện cô Phượng đã chuyển công tác, nhận được thư bố chồng cũ "sợ ông buồn nên phải lên ngay", chu đáo, xởi lởi chuẩn bị quà, hỏi thăm tất cả mọi người lớn, bé… sự thành tâm của chị trước bàn thờ gia tiên chiều 30 tết là những hành động chứng tỏ hình ảnh “một chị Hoài đẹp người đẹp nết".

- Chị Hoài được mọi người yêu quý vì chị là mẫu phụ nữ giữ được nét đẹp truyền thống quý giá.

2. Diễn biến tâm lí của ông Bằng và chị Hoài trong cảnh gặp lại

- Ông Bằng và chị Hoài là nhân vật cùng có nỗi lo trước những biến động theo chiều hướng xấu của đại gia đình. Gặp lại nhau trong một hoàn cảnh đặc biệt, chiều 30 Tết - khi mọi cảm xúc của con người đều hướng về nguồn cội, về những giá trị truyền thống đẹp đẽ của gia đình. Chị Hoài vốn là con dâu trưởng của gia đình, giờ đã có gia đình riêng, xa cách lâu ngày.

- Ông Bằng "nghe thấy xôn xao tin chị Hoài lên", "ông sững lại khi nhìn thấy Hoài, mặt thoáng một chút ngơ ngẩn rồi mắt ông chớp liên hồi, môi ông bật bật không thành tiếng, có cảm giác như ông sắp khóc òa", "giọng ông bỗng khê đặc, khàn rè: Hoài đấy ư, con?", đó là nỗi vui mừng, xúc động của ông khi gặp lại người từng là con dâu trưởng mà ông rất quý mến.

Chị Hoài "gần như không chủ động được mình, lao về phía ông Bằng, quên cả đôi dép, đôi chân to bản... kịp hãm lại khi còn cách ông già hai hàng gạch hoa". Tiếng gọi của chị nghẹn ngào trong tiếng nấc: Ông!

- Sự xúc động sâu sắc của hai người thể hiện tình cảm chân thành giữa những người trong gia đình. Nhưng quan trọng hơn, nó dự cảm về những gì tốt đẹp trong truyền thống gia đình mà giờ đây, trước tác động của thời cuộc đang có nguy cơ bị mai một.

3. Khung cánh Tết và dòng tâm tư cùng với lời khấn của ông Bằng trước bàn thờ

- Khung cảnh Tết, khói hương, mâm cỗ thịnh soạn "vào cái thời buổi đất nước còn nhiều khó khăn sau hơn ba mươi năm chiến tranh..." mọi người trong gia đình tề tựu, quây quần... Tất cả chuẩn bị chu đáo cho khoảnh khắc tri ân trước tổ tiên trong chiều 30 Tết.

- Ông Bằng "soát lại hàng khuy áo, chỉnh lại cà vạt, ho khan một tiếng, dịch chân lại trước mặt bàn thờ". "Thoáng cái, ông Bằng như quên hết xung quanh và bản thể. Dâng lên trong ông cái cảm giác thiêng liêng rất đỗi quen thân và tâm trí ông bỗng mờ nhòa... Thưa thầy mẹ đã cách trở ngàn trùng mà vẫn hằng sống cùng con cháu. Con vẫn vẳng nghe đâu đây những lời giáo huấn...”.

- Bày tỏ lòng tri ân trước tố tiên, trước những người đã mất trong lễ cúng tất niên, chiều 30 Tết là nét văn hoá truyền thống đáng trân trọng và tự hào của dân tộc. "Quá khứ không cắt rời với hiện tại. Tổ tiên không tách rời với con cháu. Tất cả liên kết một mạch bền chặt thủy chung". Dù cuộc sống hiện tại đã đổi thay cùng sự thay đổi của những cách nghĩ, cách sống, những quan niệm mới, nét đẹp truyền thống văn hóa ấy vẫn cần được giữ gìn, trân trọng.