I. Tiểu dẫn

- Nguyễn Đình Thi (1924 - 2003), quê ở Hà Nội nhưng sinh ra ở Luông Pha Băng (Lào).

- Năm 1931, ông cùng gia đình về nước.

- Năm 1941, bắt đầu tham gia hoạt động cách mạng.

- Sau 1945, Nguyễn Đình Thi là Tổng thư kí hội Văn hóa cứu quốc, ủy viên Ban Chấp hành hội văn nghệ Việt Nam.

- Từ năm 1958 đến 1989, ông là Tổng thư kí Hội nhà văn Việt Nam.

- Từ năm 1995, là Chủ tịch Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật Việt Nam.

- Là nghệ sĩ đa tài, viết văn, làm thơ, phê bình văn học, sáng tác nhạc, soạn kịch, biên khảo triết học. Ở lĩnh vực nào ông cũng có đóng góp đáng ghi nhận.

- Năm 1996, ông được trao giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

- Những tác phẩm tiêu biểu gồm: Tiểu thuyết (Xung kích, 1951; Vỡ bờ, tập 1 năm 1962, tập 2 năm 1970; Vào lửa, 1966); thơ (Bài thơ Hắc Hải, 1958; Dòng sông xanh, 1974; Tia nắng, 1983); kịch (Con nai đen, 1961; Rừng trúc, 1978; Hòn cuội, 1987); tiểu luận (Mấy vấn đề văn học, 1956; Công việc của người viết tiểu thuyết, 1964).

II. Văn bản

- Tác phẩm được viết vào tháng 9/1949 tại hội nghị tranh luận văn nghệ ở Việt Bắc.

- Có ba nội dung cơ bản trong bài viết của Nguyễn Đình Thi về đặc trưng cơ bản của thơ.

+ Thơ là biểu hiện tâm hồn con người, Nguyễn Đình Thi đã phân tích, lí giải về mối quan hệ giữa thơ với tâm hồn của con người. Theo tác giả, giữa thơ với tâm hồn con người có sự tác động qua lại lẫn nhau.

Những đặc điểm của thơ diễn tả tâm hồn con người vì “Thơ là một thứ nhạc", “Một thứ nhịp điệu bên trong, một thứ nhịp điệu của hình ảnh, tình ý" nhưng nói chung những cái đó là “của tâm hồn".

Nhịp điệu thơ được hình thành từ những cảm xúc, hình ảnh và trong khoảng im lặng “cũng là nơi lưu trú ngụ kín đáo của sự xúc động".

Tác giả kết luận “đường đi của thơ là đi thẳng vào tình cảm", phương tiện biểu hiện của tâm hồn con người là thơ.

+ Bên cạnh việc thể hiện tâm hồn con người, thơ còn mang nhiều yếu tố đặc trưng cơ bản khác (hình ảnh, tư tưởng, cảm xúc, cái thực...).

Hình ảnh thơ “là hình ảnh thực nẩy lên trong tâm hồn khi ta sống trong một cảnh huống hoặc trạng thái nào đấy”.

Tư tưởng trong thơ “những tư tưởng trong thơ là tư tưởng dính liền với cuộc sống, ở trong cuộc sống. Tư tưởng của nhà thơ nằm ngay trong cảm xúc, tình tự".

Cảm xúc trong thơ “Cảm xúc là phần xương thịt hơn cả đời sống tâm hồn", “bất cứ cảm xúc tình tự nào của con người cũng dính liền với sự suy nghĩ".

Cái thực trong thơ “là những hình ảnh sống có sức lôi cuốn và thuyết phục người đọc. Đó là những hình ảnh chưa có vết nhòa của thói quen, không bị dập khuôn vào những ý niệm trừu tượng định trước".

+ Ngôn ngữ thơ khác biệt so với ngôn ngữ các thể loại văn học khác ở chỗ nó có nhịp điệu, có tính nhạc và ý ở ngoài lời.

Nguyễn Đình Thi so sánh “đường đi của thơ là con đường đi thẳng vào tình cảm không quanh co... Trong khi văn xuôi lôi cuốn người như dòng nước đưa ta đi lần lượt từ điểm này qua điểm khác thì thơ chỉ chọn một ít điểm chính bấm vào những điểm ấy thì toàn thể dóng lên theo".

Ngôn ngữ trong thơ có hồn, có sức gợi, kết tinh trong đó tình cảm, cảm xúc của thi nhân. Nhịp điệu, nhạc điệu trong thơ chính là nhịp điệu, nhạc điệu bên trong tâm hồn nhà thơ.

Nguyễn Đình Thi trực tiếp bày tỏ quan niệm “Tôi nghĩ rằng không có vấn đề thơ tự do, thơ có vần và thơ không vần". Ông định hướng cách hiểu về thơ “Chúng ta không nên lo thơ đi vào hình thức này hay hình thức khác mà trước hết nên lo sao phải nói lên được những tình cảm tư tưởng mới của thời đại. Dùng bất cứ hình thức nào miễn là thơ diễn được đúng tâm hồn con người mới hiện nay”.

- Quan niệm về thơ của Nguyễn Đình Thi đúng đắn, tiến bộ, sát thực với tình hình thơ ca thời đại, đến nay quan niệm này vẫn còn nguyên giá trị.

- Nét tài hoa của Nguyễn Đình Thi trong bài tiểu luận “Mấy ý nghĩ về thơ” được thể hiện ở nghệ thuật lập luận, đưa dẫn chứng, sử dụng từ ngữ, hình ảnh. Hệ thống luận điểm rõ ràng, lập luận chặt chẽ sắc sảo. Tác giả sử dụng linh hoạt các thao tác lập luận so sánh, phân tích, giải thích bác bỏ, cách suy nghĩ logic. Dẫn chứng độc đáo, tinh tế… có tác dụng soi sáng cho luận điểm. Vận dụng linh hoạt từ ngữ, ngôn ngữ chọn lọc, sáng tạo.

- Quan niệm về thơ của Nguyễn Đình Thi còn có ý nghĩa rất lớn đối với việc định hướng sáng tạo và cảm thụ thơ ca.