Nghị luận xã hội

- Văn bản nghị luận về một vấn đề đời sống (nghị luận xã hội) được viết ra để bàn về một sự việc, hiện tượng có ý nghĩa đối với xã hội, hay một vấn đề thuộc lĩnh tư tưởng, đạo đức, lối sống của con người.

- Văn bản nghị luận về một vấn đề đời sống có những đặc điểm sau:

+ Thể hiện rõ ý kiến khen, chê, đồng tình, phản đối của người viết đối với hiện tượng, vấn đề cần bàn luận.

+ Trình bày những lí lẽ, bằng chứng để thuyết phục người đọc, người nghe. Bằng chứng có thể là nhân vật, sự kiện, số liệu liên quan đến vấn đề cần bàn luận.

+ Ý kiến, lí lẽ, bằng chứng được sắp xếp theo trình tự hợp lí.

Liên kết trong văn bản: đặc điểm và chức năng

- Liên kết là một trong những tính chất quan trọng của văn bản, có tác dụng làm cho văn bản trở nên mạch lạc, hoàn chỉnh cả về nội dung và hình thức.

- Đặc điểm của một văn bản có tính liên kết:

+ Nội dung các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau.

+ Các câu, các đoạn được kết nối với nhau bằng các phép liên kết thích hợp.

- Một số phép liên kết thường dùng:

+ Phép lặp từ ngữ: lặp lại ở câu đứng sau các từ ngữ đã có ở câu trước.

+ Phép thế: sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ đã có ở câu trước.

+ Phép nối: sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ biểu thị quan hệ với câu trước.

+ Phép liên tưởng: sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ cùng trường liên tưởng với từ ngữ đã có ở câu trước.

Những phép liên kết trên khi được sử dụng ở những đoạn văn khác nhau sẽ có chức năng liên kết đoạn. Ví dụ: Với phép nối, người ta thường dùng các từ ngữ như: “thứ nhất…, thứ hai…, thứ ba…”, “trước hết…, hơn nữa…, quan trọng hơn cả…” ở các đoạn văn khác nhau để tạo sự liên kết.

- Văn bản Tự học – Một thú vui bổ ích của tác giả Nguyễn Hiến Lê được trích từ tác phẩm Tự học – một nhu cầu thời đại, NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2007.

- Nguyễn Hiến Lê (1912 - 1984) quê ở Sơn Tây là một tác giả, dịch giả, nhà giáo dục, nhà văn hóa với nhiều tác phẩm sáng tác, biên soạn và dịch thuật thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Một số tác phẩm tiêu biểu của ông: Kim chỉ nam cho học sinh, Nghệ thuật nói trước công chúng, Tương lai trong tay ta, Hương sắc trong vườn văn…

Chuẩn bị đọc

1. Thế nào là tự học?

Tự học là tự chủ động tìm hiểu, tiếp thu tri thức và hình thành kỹ năng cho bản thân. Tự học là tự lĩnh hội kiến thức mà không có sự hướng dẫn của người khác. Bản thân phải tự nghiên cứu, suy luận, tư duy… tự làm chủ thời lượng học, khối lượng kiến thức phải nạp và phương pháp học.

2. Theo em, việc tự học có gì thú vị?

Tự học mang đến cảm giác thoải mái, chủ động tiếp thu, khám phá kiến thức, rèn luyện tính kiên trì, sáng tạo và thể hiện được những điểm mạnh, năng khiếu của bản thân.

Trải nghiệm cùng văn bản

1. Vì sao tự học là "một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân"?

Sự hiểu biết của loài người là một thế giới mênh mông được đúc kết lại trong sách vở. Sách vở đem lại nhiều điều thú vị, giống như đang du lịch trong không gian lẫn thời gian.

2. Những trích dẫn được sử dụng trong đoạn văn nhằm mục đích gì?

- Những trích dẫn được sử dụng trong đoạn văn nhằm mục đích làm sáng tỏ vấn đề được đề cập trong văn bản, giúp bài văn có cái nhìn đa chiều, phong phú.

- Những trích dẫn là những thông tin về nhân vật, sự kiện cụ thể, chính xác nhằm thuyết phục người đọc, người nghe về những lợi ích của việc tự học.

Suy ngẫm và phản hồi

1. Văn bản trên được viết nhằm mục đích gì?

Mục đích của văn bản là cổ vũ tinh thần tự học, thuyết phục người đọc về những lợi ích, sự thú vị của thói quen tự học.

2. Em hãy chỉ ra mối liên hệ giữa các ý kiến, lí lẽ, bằng chứng trong văn bản dựa vào sơ đồ sau:

- Các ý kiến 1, 2, 3 đều làm sáng tỏ vấn đề cần bàn luận: Thú vui tự học.

- Khi đưa ra các ý kiến cần có lí lẽ và bằng chứng thuyết phục để người nghe tin vào luận điểm đã đưa ra.

3. Em có nhận xét gì về những bằng chứng tác giả nêu ra trong đoạn trích dưới đây?

Quan trọng hơn cả, tự học còn là một thú vui rất thanh nhã, nó nâng cao tâm hồn ta lên. Ta vui vì thấy khả năng của ta thăng tiến và ta giúp đời nhiều hơn trước. Một thầy kí, một bác nông phu, bất kì hạng người nào, nếu chịu học hỏi tìm kiếm, cũng có thể cải thiện phương pháp làm việc của mình, và giảng giải những kinh nghiệm của mình cho người khác. Sau cùng, còn gì vui bằng tìm tòi và khám phá: Pat-xơ-tơ, Anh-xơ-tanh, hai vợ chồng Kiu-ri và hàng trăm nhà bác học khác, suốt đời nghèo nàn mà lúc nào cũng mãn nguyện hơn những vua chúa trên ngai vàng; cả tháng cả năm tự giam trong phòng thí nghiệm, không hề biết những tiêu khiển của người đời mà thấy thời giờ trôi qua vẫn quá mau, là nhờ thú tự học tìm tòi của họ.

Trong đoạn trích đã đưa ra bằng chứng là các nhà khoa học nổi tiếng như Pát-xơ-tơ, Anh-xơ-tanh, vợ chồng Kiu-ri đã có những phát minh vĩ đại cho loài người nhờ tinh thần tự học. Họ không giàu có như vua chúa cũng không có nhiều thời gian dành cho việc ăn chơi nhưng được cả thế giới biết đến và ghi nhận những đóng góp cho xã hội.

4. Những dấu hiệu nào giúp em nhận ra Tự học – một thú vui bổ ích là văn bản nghị luận về một vấn đề đời sống?

- Vì văn bản đã đưa ra bàn luận một vấn đề thiết thực trong cuộc sống: Sự tự học.

- Người viết thể hiện rõ quan điểm đối với vấn đề cần bàn luận.

- Trình bày những lí lẽ, bằng chứng cụ thể.

- Ý kiến, lí lẽ, bằng chứng trong văn bản được sắp xếp theo trình tự hợp lí.

5. Có bạn cho rằng: Tự học là không cần sự trợ giúp của người khác. Em hãy viết một đoạn văn khoảng 100 chữ để trao đổi về ý kiến này.