Bài 52: Phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện
I. PHÂN BIỆT PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN VÀ PHẢN XẠ KHÔNG ĐIỀU KIỆN
- Phản xạ không điều kiện (PXKĐK): là phản xạ sinh ra đã có, không cần phải học tập.
Ví dụ PXKĐK: Tay chạm phải vật nóng, rụt tay lại; Đi nắng, mặt đỏ gay, mồ hôi vã ra; Trời rét, môi tím tái, người run cầm cập và sởn gai ốc; Khi thức ăn chạm vào khoang miệng, nước bọt tiết ra; Khi hít phải luồng không khí có nhiều bụi ta hắt hơi…
- Phản xạ có điều kiện (PXCĐK): là phản xạ được hình thành trong đời sống cá thể, là kết quả của quá trình học tập, rèn luyện, rút kinh nghiệm.
Ví dụ PXCĐK: Qua ngã tư thấy đèn đỏ, dừng xe trước vạch kẻ; Trời rét, mặc thêm áo ấm; Nghe tiếng gọi tên mình thì quay đầu lại; Thầy giáo vào lớp cả lớp đứng dậy chào…
II. SỰ HÌNH THÀNH PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN
1. Hình thành phản xạ có điều kiện
- Điều kiện:
+ Phải có sự kết hợp giữa kích thích có điều kiện với kích thích không điều kiện.
+ Kích thích có điều kiện phải tác động trước vài giây so với kích thích không điều kiện.
+ Quá trình kết hợp đó phải được lặp đi lặp lại nhiều lần.
- Thực chất của việc thành lập phản xạ có điều kiện là sự hình thành đường liên hệ tạm thời nối các vùng của vỏ đại não với nhau.
2. Ức chế phản xạ có điều kiện
- Phản xạ có điều kiện phải được củng cố thường xuyên. Khi phản xạ có điều kiện không được củng cố thì sẽ mất dần.
- Ý nghĩa:
+ Đảm bảo sự thích nghi với môi trường và điều kiện sống luôn thay đổi.
+ Hình thành các thói quen tập quán tốt đối với con người.
III. SO SÁNH CÁC TÍNH CHẤT CỦA PHẢN XẠ KHÔNG ĐIỀU KIỆN VỚI PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN
Tính chất của phản xạ không điều kiện | Tính chất của phản xạ có điều kiện |
1. Trả lời các kích thích tương ứng hay kích thích không điều kiện. | 1. Trả lời các kích thích bất kì hay kích thích có điều kiện (đã được kết hợp với kích thích không điều kiện một số lần). |
2. Bẩm sinh. | 2. Hình thành trong đời sống (qua học tập, rèn luyện, rút kinh nghiệm). |
3. Bền vững. | 3. Dễ mất khi không được củng cố. |
4. Có tính chất di truyền, mang tính chất chủng loại. | 4. Có tính chất cá thể, không di truyền. |
5. Số lượng hạn chế. | 5. Số lượng không hạn định. |
6. Cung phản xạ đơn giản. | 6. Cung phản xạ phức tạp, hình thành đường liên hệ tạm thời. |
7. Trung ương nằm ở trụ não, tủy sống. | 7. Trung ương của phản xạ nằm ở vỏ não. |
Tuy phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện có những điểm khác nhau, song lại có liên quan chặt chẽ với nhau:
- Phản xạ không điều kiện là cơ sở để thành lập phản xạ có điều kiện.
- Phải có sự kết hợp giữa một kích thích có điều kiện với kích thích không điều kiện (trong đó kích thích có điều kiện phải tác động trước kích thích không điều kiện một thời gian ngắn).
