1. Vị trí địa lí, hình dạng và kích thước châu Á

$\bullet \,\,$ Vị trí địa lí:

- Lãnh thổ trên đất liền kéo dài từ vùng cận cực Bắc đến Xích đạo, một số đảo và quần đảo kéo dài đến vĩ tuyến $10^{o}N.$

- Tiếp giáp: 2 châu lục, 3 đại dương

+ Phía tây giáp châu Âu

+ Phía tây nam giáp châu Phi qua eo đất Xuy-ê.

+ Phía nam giáp Ấn Độ Dương.

+ Phía đông giáp Thái Bình Dương.

+ Phía bắc giáp Bắc Băng Dương.

$\bullet \,\,$ Hình dạng:

- Lãnh thổ châu Á có dạng khối rộng lớn.

- Bờ biển bị chia cắt mạnh, có nhiều bán đảo, vịnh biển,…

$\bullet \,\,$ Kích thước:

- Châu Á là châu lục rộng lớn nhất thế giới.

- Diện tích đất liền: $41,5$ triệu $km^{2}$ (gồm cả phần lãnh thổ Liên bang Nga ở châu Á).

- Diện tích châu Á tính cả các đảo: $44,4$ triệu $km^{2}.$

2. Đặc điểm tự nhiên châu Á

a. Địa hình, khoáng sản

$\bullet \,\,$ Địa hình:

Châu Á có nhiều hệ thống núi, sơn nguyên, cao nguyên đồ sộ và nhiều đồng bằng rộng bậc nhất thế giới.

- Khu vực núi, sơn nguyên và cao nguyên:

+ Chiếm 3/4 diện tích lãnh thổ.

+ Sơn nguyên Tây Tạng đồ sộ nhất thế giới, cao 4.500 m so với mực nước biển; càng về phía biển, địa hình càng thấp dần.

+ Một số dãy núi có hướng đông – tây hoặc gần đông – tây, bắc – nam hoặc gần bắc – nam.

$\Longrightarrow$ Địa hình thuận lợi cho phát triển chăn nuôi du mục, trồng cây đặc sản. Trong quá trình khai thác cần chú ý chống xói mòn, sạt lở đất,…

- Khu vực đồng bằng:

+ Chiếm 1/4 diện tích châu Á

+ Có các đồng bằng rộng lớn nhất thế giới, phân bố chủ yếu ven biển.

$\Longrightarrow$ Các đồng bằng tạo thuận lợi cho sản xuất và định cư. Nơi đây tập trung đông dân cư, nhiều nền văn minh đã ra đời ở khu vực này.

$\bullet \,\,$ Khoáng sản

- Nguồn khoáng sản phong phú, trữ lượng lớn.

- Các khoáng sản quan trọng: sắt, man-gan, đồng, than đá, dầu mỏ, khí tự nhiên,…

$\Longrightarrow$ Khoáng sản có vai trò quan trọng đối với phát triển kinh tế của nhiều quốc gia châu Á. Khi khai thác, cần chú ý bảo vệ nguồn tài nguyên khoáng sản, tránh lãng phí và ô nhiễm môi trường.

b. Khí hậu

- Khí hậu châu Á phân hóa đa dạng thành nhiều đới và kiểu khí hậu; có sự khác biệt về nhiệt độ, chế độ gió và lượng mưa.

- Phổ biến là kiểu khí hậu gió mùa và kiểu khí hậu lục địa.

$\bullet \,\,$ Kiểu khí hậu gió mùa:

+ Phân bố: phía đông và đông nam châu Á.

+ 1 năm có 2 mùa rõ rệt: mùa đông lạnh, khô; mùa hạ nóng ẩm, mưa nhiều.

$\bullet \,\,$ Kiểu khí hậu lục địa:

+ Phân bố: trung tâm châu Á.

+ Rất khô hạn, lượng mưa trung bình năm < 300 mm; mùa đông lạnh và khô, mùa hạ nóng và khô.

$\Longrightarrow$ Tác động:

- Những vùng khí hậu khô hạn, khắc nghiệt chiếm tỉ lệ lớn, gây khó khăn cho sản xuất và sinh hoạt của dân cư.

- Những vùng khí hậu ẩm thuận lợi cho phát triển sản xuất nông nghiệp nhưng thường có bão, lũ gây nhiều thiệt hại cho người dân.

c. Sông ngòi và hồ

- Châu Á có nhiều hệ thống sông lớn bậc nhất thế giới: Ô-bi, Hoàng Hà, Trường Giang, Mê Công…

- Sông ngòi phân bố không đều:

+ Các khu vực mưa nhiều (Đông Á, Đông Nam Á, Nam Á): sông có lượng nước lớn; mùa lũ tương ứng mùa mưa, mùa cạn tương ứng mùa khô.

+ Các khu vực khô hạn (Tây Nam Á, Trung Á): mạng lưới sông thưa thớt, nhiều nơi sâu trong nội địa không có dòng chảy.

- Châu Á có khá nhiều hồ, trong đó có các hồ sâu và lớn nhất thế giới: Bai-can, A-ran, Ban-khát,…

$\Longrightarrow$ Tác động:

- Sông ngòi ở châu Á tạo điều kiện phát triển thủy điện, du lịch, đánh bắt và nuôi trồng thủy sản, giao thông đường thủy,…

- Các hồ lớn giúp điều hòa không khí, tạo phong cảnh thiên nhiên đẹp, là nơi cư trú của nhiều loài sinh vật.

- Tuy nhiên, vào mùa mưa sông thường có lũ, gây thiệt hại lớn.

d. Các đới thiên nhiên

Do đặc điểm địa hình và khí hậu nên châu Á có đới thiên nhiên đa dạng.

$\bullet \,\,$ Đới lạnh:

+ Phân bố phía bắc châu lục.

+ Đặc điểm thời tiết khắc nghiệt và có gió mạnh.

+ Thực vật chủ yếu là hoang mạc cực, đồng rêu và đồng rêu rừng.

+ Động vật chủ yếu là các loài chịu lạnh, mùa hạ có nhiều loài chim từ phương nam di cư lên.

$\bullet \,\,$ Đới ôn hòa:

+ Chiếm diện tích lớn nhất.

+ Có sự phân hóa từ rừng lá kim sang rừng hỗn giao và rừng lá rộng, thảo nguyên rừng và thảo nguyên.

+ Càng sâu trong nội địa, khí hậu khô hạn nên chủ yếu là bán hoang mạc và hoang mạc.

+ Khu vực núi cao phổ biến thảo nguyên và băng tuyết.

$\bullet \,\,$ Đới nóng:

+ Phân bố: ở vùng khí hậu gió mùa, xích đạo.

+ Thực vật điển hình là rừng nhiệt đới; rừng có nhiều tầng và thường xanh; những nơi khuất gió hoặc khô hạn có rừng thưa, xavan, cây bụi và hoang mạc.

$\Longrightarrow$ Các đới thiên nhiên ở châu Á đều chịu sự khai phá của con người. Vì vậy, việc bảo vệ, phục hồi và phát triển rừng là nhiệm vụ quan trọng của các quốc gia.