Được coi như nơi khởi đầu của phong trào giải phóng dân tộc, từ sau năm 1945, Đông Nam Á trở thành khu vực của các quốc gia đã giành được độc lập tự do và đạt nhiều thành tựu ấn tượng trong xây dựng đất nước và hợp tác phát triển. Sự ra đời và phát triển của tổ chức ASEAN là minh chứng tiêu biểu cho những thành tựu đó – hòa bình ổn định và hợp tác phát triển.

I. Tình hình Đông Nam Á trước và sau năm 1945

- Trước Chiến tranh thế giới thứ 2, hầu hết các nước (trừ Thái Lan) đều là thuộc địa hoặc phụ thuộc của thực dân phương Tây.

- Sau chiến tranh thế giới thứ 2, phong trào đấu tranh giành độc lập diễn ra sôi nổi, đến giữa thập niên 50 của thế kỉ XX, hầu hết các nước đều giành được độc lập.

- Thời kì “chiến tranh lạnh”, tình hình Đông Nam Á trở nên căng thẳng do sự can thiệp của đế quốc Mĩ.

- Tháng 9/1954, Mĩ cùng Anh, Pháp thành lập khối quân sự Đông Nam Á (SEATO) nhằm đẩy lùi ảnh hưởng của chủ nghĩa xã hội và phong trào giải phóng dân tộc.

- Tình hình Đông Nam Á càng căng thẳng khi Mĩ tiến hành cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam kéo dài trong hai thập kỉ và mở rộng sang Lào và Cam-pu-chia.

II. Sự ra đời của tổ chức ASEAN

- Do yêu cầu hợp tác và phát triển về kinh tế, văn hóa, xã hội cũng như hạn chế ảnh hưởng của các cường quốc đối với khu vực. Ngày 8/8/1967, hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) ra đời tại Băng Cốc (Thái Lan).

- Mục tiêu là phát triển kinh tế, văn hóa thông qua nỗ lực hợp tác chung trên tinh thần duy trì hòa bình và ổn định khu vực.

- Nguyên tắc hoạt động:

Tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, giải quyết việc tranh chấp bằng phương pháp hòa bình, hợp tác phát triển có hiệu quả.

- Quan hệ giữa ba nước Đông Dương với ASEAN:

+ Từ sau hiệp định Bali, quan hệ 3 nước Đông Dương được cải thiện.

+ Từ năm 1978, do vấn đề Cam-pu-chia, quan hệ này trở nên đối đầu.

- Từ cuối thập niên 70, nền kinh tế của các nước thành viên đạt tốc độ phát triển nhanh chóng.

III. Từ “ASEAN 6” phát triển thành “ASEAN 10”

- Năm 1967 có 5 nước thành viên.

- Năm 1984, Bru-nây gia nhập trở thành thành viên thứ sáu của ASEAN.

- Tháng 7/1995, Việt Nam gia nhập thành thành viên thứ bảy.

- Tháng 9/1997, thêm hai thành viên Mi-an-ma và Lào.

- Tháng 4/1999, Cam-pu-chia gia nhập trở thành thành viên thứ mười.

- Chuyển trọng tâm hoạt động sang hợp tác kinh tế đồng thời xây dựng khu vực Đông Nam Á hòa bình, ổn định, phát triển phồn thịnh.

- Năm 1992, thành lập khu vực mậu dịch tự do (AFTA) nhằm tạo điều kiện phát triển kinh tế khu vực.

- Năm 1994, thành lập diễn đàn khu vực (ARF) đem lại hòa bình ổn định khu vực với sự tham dự của 23 quốc gia, mở ra một chương mới trong lịch sử khu vực Đông Nam Á.