Bài 4: Ôn tập
1. Tóm tắt các đặc điểm của thể loại tản văn, tùy bút.
- Tản văn là loại văn xuôi ngắn gọn, hàm súc có cách thể hiện đa dạng (trữ tình, tự sự, nghị luận, miêu tả…).
- Tùy bút là một thể trong kí, dùng để ghi chép, miêu tả những hình ảnh, sự việc mà người viết quan sát, chứng kiến.
- Chất trữ tình trong tản văn, tùy bút là yếu tố được tạo từ vẻ đẹp của cảm xúc, suy nghĩ, vẻ đẹp của thiên nhiên tạo vật để tạo nên rung động thẩm mỹ cho người đọc.
- Cái tôi trong tùy bút, tản văn là yếu tố thể hiện cảm xúc, suy nghĩ riêng của tác giả qua văn bản. Thông thường, có thể nhận biết cái tôi ấy qua các từ nhân xưng ngôi thứ nhất.
- Ngôn ngữ tản văn, tùy bút thường tinh tế, sống động, mang hơi thở đời sống, giàu hình ảnh và chất trữ tình.
2. Đọc lại các văn bản trong bài và điền vào phiếu sau:
| Văn bản | Chủ đề | Dấu hiệu nhận biết "cái tôi" của người viết | Tình cảm, cảm xúc của người viết thể hiện qua ngôn ngữ văn bản |
| Cốm Vòng | Ca ngợi hương vị và giá trị món cốm của làng Vòng | Dùng đại từ nhân xưng "tôi" | - Một ngày đầu tháng Tám, đi dạo những vùng trồng lúa đó, ta sẽ thấy ngào ngạt mùi lúa chín xen với mùi cỏ, mùi đất của quê hương làm cho ta nhẹ nhõm và đôi khi... phơi phới. - Ăn miếng cốm cho ra miếng cốm, người ta cũng cần phải tỏ ra một chút gì thanh lịch cao quý; phải biết tiếc từng hạt rơi, hạt vãi, và nhất là phải ăn từng chút một, lấy ngón tay nhón lấy từng chút một, chứ không được phũ phàng. - Vừa nhai nhỏ nhẹ, vừa ngẫm nghĩ đến tính chất thơm của cốm thoang thoảng mùi lúa đòng đòng, tính chất ngọt của cốm phiêu phiêu như khí trời trong sạch. - Ăn một miếng cốm vào miệng là ta nuốt cả hương thơm của những cánh đồng quê của ông cha ta vào lòng. |
| Mùa thu về Trùng Khánh nghe hạt dẻ hát | Tình cảm của tác giả đối với hạt dẻ Trùng Khánh và mong muốn giao hòa với thiên nhiên | Dùng đại từ nhân xưng "tôi" | - Trên khắp đất nước ta, không đâu có giống mác lịch ngon ngọt và thơm bùi như ở Trùng Khánh. - Cái đó thì... vưỡn. - Cốm trộn hạt dẻ là một thứ vật quý, dùng để khoản đãi quý nhân. - Hạt dẻ rơi rơi như mưa màu nâu. Đó là bản nhạc mùa thu ở quê tôi không thể nào quên. - Đó là điểm du lịch mang màu sắc, hương vị của tình yêu. |
| Mùa phơi sân trước | Những kí ức tuổi thơ về giàn phơi quê nghèo và tình yêu quê hương sâu sắc, sự đồng cảm với những thân phận người | Dùng đại từ nhân xưng "tôi" | - Chuối phơi đủ nắng có thể ăn tới ra Giêng, mật lặn vào trong vừa ăn vừa tợp miếng trà, hoặc ngào qua với khóm, me... đem dầm nước đá uống cũng ngon thấu trời. - Vậy là nước miếng mình ứa ra, trên từng mét đường về nhà ngoại. - Tâm hồn mệt nhoài với những món ăn cực kì mời gọi trong sân thiên hạ... |
3. Ghi lại cảm nhận của em về cái tôi của người viết trong văn bản Cốm Vòng và Mùa thu về Trùng Khánh nghe hạt dẻ hát theo mẫu sau:
| Văn bản | Cảm nhận về cái tôi của người viết |
| Cốm Vòng | Cái tôi đầy lòng tự hào, trân trọng và biết ơn về thứ quà có giá trị mang hương vị quê nhà. |
| Mùa thu về Trùng Khánh nghe hạt dẻ hát | Cái tôi đầy hãnh diện, tự hào khi giới thiệu về đặc sản của quê hương. |
4. Sự khác biệt về ngôn ngữ giữa các vùng miền có ý nghĩa như thế nào? Nêu một vài ví dụ thể hiện sự khác biệt ấy.
- Sự khác biệt về ngôn ngữ giữa các vùng miền góp phần làm cho tiếng Việt thêm giàu đẹp. Trân trọng sự khác biệt về ngôn ngữ cũng chính là trân trọng sự khác biệt về văn hóa giữa các vùng miền.
- Ví dụ: vật dụng dùng để ăn cơm ở miền Bắc gọi là “bát”, miền Nam gọi là “chén”, miền Trung gọi là “đọi”; trái dứa (miền Bắc), trái thơm (miền Nam), trái gai (miền Trung); nem rán (miền Bắc), ram (miền Trung), chả giò (miền Nam).
5. Khi viết bài văn biểu cảm về sự việc và tóm tắt ý chính do người khác trình bày, em cần lưu ý những gì?
- Khi viết bài văn biểu cảm về sự việc cần lưu ý:
+ Giới thiệu cảm xúc của mình khi viết về một sự việc.
+ Bộc lộ tình cảm trong bài văn, kết hợp với các yếu tố hỗ trợ như miêu tả, tự sự để lí giải cảm xúc đó.
+ Khẳng định được tình cảm, cảm xúc về sự việc đó trong bài.
+ Rút ra điều đáng nhớ nhất đối với bản thân.
- Khi tóm tắt ý chính do người khác trình bày cần lưu ý:
+ Bài tóm tắt phải đảm bảo đầy đủ, chính xác về nội dung.
+ Ghi ngắn gọn các thông tin chính mà người khác trình bày bằng các từ khóa, sơ đồ...
+ Các ý chính trong bài cần được tóm tắt rõ ràng, mạch lạc…
6. Ghi lại những món quà mà thiên nhiên ban tặng cho em mỗi ngày và những việc em có thể làm để giúp thiên nhiên tươi đẹp hơn theo mẫu sau:
| Quà tặng của thiên nhiên | Việc em có thể làm để thiên nhiên tươi đẹp hơn |
| Cây và hoa | Nhổ cỏ, bắt sâu, bón phân, tỉa cành, tưới nước |
| Các loài động vật | Không hành hạ, chăm sóc, yêu thương, bảo vệ chúng |
| Bãi biển đẹp | Không xả rác, tự nguyện dọn rác ngoài bờ biển |
| Rừng nguyên sinh | Không chặt phá gây hại cây cối và động vật trong rừng |
7. Từ những gì đã học trong bài học này, em hãy trả lời câu hỏi: quà tặng của thiên nhiên có ý nghĩa như thế nào đối với cuộc sống của chúng ta?
- Thiên nhiên sản sinh ra sự sống trên trái đất.
- Thiên nhiên tạo ra nguồn tài nguyên phục vụ cuộc sống của con người.
