Bài 33: Thân nhiệt
I. THÂN NHIỆT
- Thân nhiệt là nhiệt độ của cơ thể. Ở người bình thường, nhiệt độ cơ thể luôn ổn định ở mức 37oC và không dao động quá 0,5oC (37oC là nhiệt độ đo ở miệng, ở nách thấp hơn một ít, còn ở hậu môn nhiệt độ cao hơn một ít).
- Quá trình chuyển hóa năng lượng trong tế bào sản sinh ra nhiệt, nhiệt được tỏa ra môi trường qua da, qua hô hấp và bài tiết. Vì vậy, đảm bảo thân nhiệt ổn định chính là tạo ra sự cân bằng giữa quá trình sinh nhiệt và quá trình tỏa nhiệt.
II. SỰ ĐIỀU HÒA THÂN NHIỆT
1. Vai trò của da trong điều hòa thân nhiệt
- Da có vai trò quan trọng nhất trong điều hòa thân nhiệt.
+ Khi trời nóng, khi lao động nặng: Mao mạch ở da dãn, giúp tỏa nhiệt nhanh, đồng thời tăng tiết mồ hôi, mồ hôi bay hơi sẽ lấy đi một lượng nhiệt của cơ thể.
+ Khi trời lạnh: Mao mạch ở da co lại, cơ chân lông co để giảm sự tỏa nhiệt.
+ Hoặc khi trời quá rét, còn có hiện tượng cơ co dãn liên tục gây phản xạ run để sinh nhiệt.
2. Vai trò của hệ thần kinh trong điều hòa thân nhiệt
- Sự tăng, giảm quá trình dị hóa ở tế bào để điều tiết sự sinh nhiệt, cùng với các phản ứng co, dãn mạch máu dưới da; tăng, giảm tiết mồ hôi, co, duỗi cơ chân lông để điều tiết sự tỏa nhiệt của cơ thể đều là phản xạ. Điều đó chứng tỏ hệ thần kinh giữ vai trò chủ đạo trong hoạt động điều hòa thân nhiệt.
$\Longrightarrow$ Mọi hoạt động điều hòa thân nhiệt đều là phản xạ do hệ thần kinh điều khiển.
III. PHƯƠNG PHÁP PHÒNG CHỐNG NÓNG, LẠNH
- Khi nhiệt độ môi trường cao mà không thông thoáng, sự tỏa nhiệt và thoát mồ hôi bị ngưng trệ làm nhiệt độ cơ thể tăng cao, ta dễ bị cảm nóng. Đi nắng hay vừa lao động xong, thân nhiệt đang cao mà tắm ngay hoặc ngồi nghỉ nơi gió lùa cũng có thể bị cảm. Mùa rét, nhiệt độ không khí xuống thấp, cơ thể mất nhiệt nhiều, nếu không giữ cho cơ thể đủ ấm sẽ bị cảm lạnh.
- Do đó, cần tăng cường rèn luyện thân thể để tăng khả năng chịu đựng khi nhiệt độ môi trường thay đổi, đồng thời biết sử dụng các biện pháp và phương tiện chống nóng, lạnh một cách hợp lí.
$\bullet \,\,$ Một số biện pháp và phương tiện chống nóng, lạnh:
- Chế độ ăn uống mùa hè và mùa đông khác nhau:
+ Chế độ ăn uống mùa hè: tránh ăn những thức ăn sinh nhiều nhiệt, ăn những thức ăn có nước ví dụ như: ăn nhiều canh, nước trái cây, rau quả,…
+ Chế độ ăn uống mùa đông: ăn những thức ăn sinh nhiều năng lượng, như các thức ăn có chất béo, giàu prôtêin, thức ăn nóng,…
- Vào mùa hè cần chống nóng bằng cách:
+ Đi nắng cần đội mũ nón.
+ Không chơi thể thao ngoài trời nắng và nhiệt độ không khí cao.
+ Trời nóng, sau khi lao động hoặc đi nắng về, mồ hôi ra nhiều không được tắm ngay, không ngồi nơi lộng gió, không bật quạt quá mạnh.
- Để chống rét cần lưu ý:
+ Trời rét cần giữ ấm cơ thể, nhất là cổ, ngực, chân; không ngồi nơi gió lùa.
+ Rèn luyện thể dục thể thao hợp lí để tăng khả năng chịu đựng của cơ thể.
- Việc xây nhà ở, công sở,… cần lưu ý những yếu tố để góp phần chống nóng, chống lạnh như:
+ Hướng nhà tránh ánh nắng trực tiếp, có nhiều gió vào mùa hè, tránh được gió lạnh vào mùa đông.
+ Trồng cây xanh tạo bóng mát ở trường và khu dân cư…
