Văn bản Hình ảnh hoa sen trong bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen của tác giả Hoàng Tiến Tựu được trích trong tác phẩm Bình giảng ca dao, NXB Giáo dục, 1996.

Chuẩn bị đọc

1. Hãy sưu tầm và giới thiệu với các bạn một số bài ca dao viết về hình ảnh hoa sen.

- “Ai về Đồng Tháp mà xem,

Bông sen, bông súng nở chen lúa vàng”.

- “Hoa sen sao khéo giữ màu,

Nắng nồng không nhạt, mưa dầu không phai”.

- “Bao giờ cho được thành đôi

Như sen Tịnh Đế một chồi hai bông”.

2. Em hãy thực hiện một sản phẩm sáng tạo (bức tranh, đoạn văn...) để chia sẻ cảm nhận của em về bài ca dao:

Trong đầm gì đẹp bằng sen

Lá xanh bông trắng mà chen nhị vàng

Nhị vàng, bông trắng, lá xanh

Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.

Lục bát – thể thơ truyền thống của ông cha ta khi được kết hợp với những ngôn từ mộc mạc đã phác họa ra một khung cảnh làng quê thanh bình, tươi đẹp. Tác giả dân gian mượn hình ảnh ẩn dụ "bông sen" để bày tỏ cảm xúc, nỗi niềm và sự thanh khiết của bản thân. Bài ca dao đã sử dụng điệp từ để miêu tả được vẻ đẹp của hoa sen và lột tả được phẩm chất cao đẹp của cây sen “gần bùn” nhưng không “hôi tanh”.

Trải nghiệm cùng văn bản

1. Em hãy chỉ ra những từ ngữ, câu văn thể hiện ý kiến, lí lẽ, bằng chứng trong đoạn bàn luận về câu ca dao thứ hai?

- Ý kiến: "Câu thứ hai, tác giả dân gian miêu tả vẻ đẹp của từng bộ phận cụ thể trong cây sen để chứng minh trong câu thứ nhất".

- Lí lẽ:

+ "tức là quan sát từ ngoài vào trong, rất tự nhiên, hợp lí".

+ "nhấn mạnh sự đa dạng nhiều thành phần và màu sắc đáng chú ý của cây sen".

+ "chứng tỏ đây là một bông hoa sen vừa mới nở".

- Bằng chứng:

+ "từ "lá xanh" qua "bông trắng" đến "nhị vàng".

+ "từ "lại" được dùng rất đắt".

+ "từ "chen" nói lên sự kết chặt giữa hoa và nhị".

2. Em biết gì về hình ảnh hoa sen trong những bài ca dao khác?

Trong các bài ca dao về hoa sen, đa số đều miêu tả vẻ đẹp thanh khiết, thoát tục, từ đó nói về phẩm chất của người Việt Nam là trung thực, giản dị, nhưng rất kiên cường không dễ bị môi trường, hoàn cảnh sống làm thay đổi, hòa tan.

Suy ngẫm và phản hồi

1. Em hãy xác định mối quan hệ giữa các ý kiến lớn, ý kiến nhỏ của văn bản dựa vào sơ đồ (SGK Ngữ văn 7, tập một, tr. 61).

- Các ý kiến lớn là các quan điểm chính mà người viết muốn thuyết phục người đọc về vấn đề cần bàn luận.

+ Ý kiến lớn 1: Vẻ đẹp hoa sen được miêu tả một cách khéo léo, tài tình.

+ Ý kiến lớn 2: Những triết lí sống sâu sắc được gửi gắm qua hình ảnh hoa sen.

- Các ý kiến nhỏ được nêu ra là các lập luận được dùng để bổ trợ, giải thích, minh chứng cho ý kiến lớn trở nên rõ ràng hơn.

+ Ý kiến nhỏ 1.1: Câu thứ nhất nói về vẻ đẹp không gì sánh nổi của cây sen trong đầm.

+ Ý kiến nhỏ 1.2: Câu thứ hai miêu tả từng bộ phận của cây sen.

+ Ý kiến nhỏ 1.3: Câu thứ ba là câu chuyển chuẩn bị cho câu kết.

2. Chỉ ra các lí lẽ, bằng chứng được sử dụng để làm sáng tỏ cho các ý kiến.

- Ở câu thứ nhất, tác giả dân gian khẳng định vẻ đẹp tuyệt diệu của hoa sen trong khu vực đầm.

- Ở câu thứ hai, tác giả miêu tả vẻ đẹp của các bộ phận cây sen theo quan sát từ ngoài vào trong, ý nghĩa của từ “lại” và “chen”.

- Câu thứ ba là sự chuyển đổi khéo léo của các trật tự từ, hình ảnh.

- Câu cuối chuyển từ nghĩa đen sang nghĩa bóng và giải thích ý nghĩa của triết lí nhân sinh.

3. Văn bản được viết ra nhằm mục đích gì? Xác định nội dung chính của văn bản.

- Mục đích của văn bản là đưa ra các ý kiến bàn luận để thuyết phục người đọc về vẻ đẹp của hoa sen qua bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen.

- Nội dung chính là nhấn mạnh, khẳng định tầng nghĩa đen và tầng nghĩa bóng của hình ảnh hoa sen trong bài ca dao.

4. Theo em, có thể thay đổi trật tự các ý kiến lớn, ý kiến nhỏ được không? Cách sắp xếp trật tự các ý kiến như vậy có tác dụng gì trong việc thực hiện mục đích của văn bản?

- Không thể thay đổi trật tự các ý kiến lớn, nhỏ vì sẽ làm xáo trộn mạch lập luận của văn bản khiến người đọc khó tiếp nhận.

- Cách sắp xếp trật tự các ý kiến như vậy có tác dụng giúp thể hiện các lí lẽ, cảm nhận theo đúng mạch viết của bài ca dao; phân tích được những dụng ý, suy nghĩ mà tác giả gửi gắm qua các tầng lớp câu thơ theo trật tự nhất định, từ đó tăng sức thuyết phục cho văn bản.

5. Những dấu hiệu nào giúp em nhận ra văn bản trên là văn bản nghị luận phân tích một tác phẩm văn học?

- Phương thức biểu đạt là văn nghị luận.

- Nhận xét, đưa ra lí lẽ nhằm thuyết phục người đọc về vẻ đẹp của hoa sen.

- Sử dụng các bằng chứng là những trích dẫn từ bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen để chứng minh cho lí lẽ, ý kiến đã đưa ra.

6. Văn bản trên đã giúp em hiểu thêm điều gì về bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen? Hãy viết đoạn văn (khoảng 150 đến 200 chữ) trình bày suy nghĩ của mình.