Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và lãnh tụ Hồ Chí Minh, lệnh Tổng khởi nghĩa được ban bố. Chớp thời cơ, nhân dân trong cả nước nối tiếp nhau vùng dậy giành chính quyền. Cách mạng tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, mở ra một kỷ nguyên mới của dân tộc.

I. Lệnh Tổng khởi nghĩa được ban bố

- Chiến tranh thế giới thứ hai đang đến hồi kết thúc. Ở châu Âu, phát xít Đức bị đánh bại và buộc phải đầu hàng không điều kiện vào tháng 5/1945. Ở châu Á, quân phiệt Nhật cũng đã đầu hàng quân Đồng minh không điều kiện (tháng 8/1945).

- Ngay khi được tin chính phủ Nhật đầu hàng, Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc được thành lập và ra quân lệnh số 1 kêu gọi toàn dân nổi dậy. Hội nghị toàn quốc của Đảng họp ở Tân Trào (Tuyên Quang) từ ngày 14 đến 15/8/1945 đã quyết định phát động Tổng khởi nghĩa trong cả nước, giành chính quyền trước khi quân Đồng minh tiến vào.

- Chiều 16/8, một đội quân giải phóng do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy, xuất phát từ Tân Trào tiến về Thái Nguyên, mở đầu cho Tổng khởi nghĩa giành chính quyền.

II. Giành chính quyền ở Hà Nội

- Ở Hà Nội, các đội tuyên truyền xung phong của Việt Minh hoạt động hầu khắp cả thành phố.  

+ Các đội danh dự của Việt Minh trừ khử những tên tay sai đắc lực của Nhật.

+ Tối 15/8, Đội Tuyên truyền xung phong tổ chức diễn thuyết công khai ở ba rạp hát lớn trong thành phố.

+ Ngày 16/8, truyền đơn, biểu ngữ kêu gọi khởi nghĩa xuất hiện khắp nơi.

- Đến sáng 19/8, cả Hà Nội tràn ngập khí thế cách mạng. Đồng bào kéo tới dự cuộc mít tinh tại Nhà hát lớn do Mặt trận Việt Minh tổ chức. Đại biểu Việt Minh đọc Tuyên ngôn, Chương trình của Việt Minh và kêu gọi nhân dân đứng lên giành chính quyền.

- Cuộc mít tinh nhanh chóng chuyển thành biểu tình, chia ra nhiều đoàn đi chiếm các công sở của chính quyền bù nhìn. Cuộc khởi nghĩa thắng lợi hoàn toàn ở Hà Nội.

III. Giành chính quyền trong cả nước

- Từ ngày 14 đến 16/8, nhiều xã huyện của một số tỉnh nhân dân đã nhanh chóng nổi dậy giành chính quyền. Bốn tỉnh giành được chính quyền sớm nhất là Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh và Quảng Nam.

- Tiếp sau Hà Nội, đến lượt Huế giành chính quyền (23/8) và Sài Gòn (25/8).

+ Trước khí thế vũ bão của cách mạng, vua Bảo Đại phải thoái vị.

+ Chỉ trong vòng 15 ngày cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền đã thành công trong cả nước.

- Ngày 2/9/1945, tại quảng trường Ba Đình Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

IV. Ý nghĩa lịch sử và nguyên nhân thành công của cách mạng tháng Tám

- Là sự kiện vĩ đại của dân tộc ta, phá tan xiềng xích nô lệ, đưa Việt Nam trở thành nước độc lập tự do.

- Đây là thắng lợi đầu tiên trong thời đại mới của  một nước nhược tiểu đã tự giải phóng khỏi ách đế quốc, thực dân, đồng thời cổ vũ mạnh mẽ tinh thần đấu tranh của nhân dân các nước thuộc địa, nửa thuộc địa trên thế giới, nhất là ở châu Á, châu Phi…

- Nguyên nhân thành công:

+ Dân tộc ta có truyền thống yêu nước sâu sắc.

+ Có khối liên minh công nông vững chắc.

+ Hoàn cảnh quốc tế thuận lợi (lực lượng phát xít bị đánh bại) và sự ủng hộ của lực lượng dân chủ tiến bộ trên thế giới.