Bài 23: Thiên nhiên Châu Nam Cực

1. Đặc điểm tự nhiên

a. Địa hình

- Bề mặt địa hình châu Nam Cực được bao phủ bởi lớp băng dày.

- Lớp phủ băng làm cho bề mặt châu lục trở nên bằng phẳng, tạo thành các cao nguyên băng rộng lớn, cao ở trung tâm và thấp dần ra ngoài rìa.

- Ở Nam Cực còn có các băng thềm lục địa, hình thành chủ yếu trong các vịnh biển và các vùng bờ biển nông. Hai băng thềm lục địa lớn nhất ở Nam Cực: băng thềm Phin-xne và băng thềm Rốt.

b. Khí hậu

- Châu Nam Cực được gọi là hoang mạc lạnh của thế giới.

- Khí hậu giá buốt với nhiệt độ thấp (không bao giờ vượt quá $0^{o}$) và ổn định kéo dài trong suốt năm. Càng vào sâu trong lục địa, nhiệt độ càng khắc nghiệt.

- Nhiệt độ trung bình năm có sự dao động lớn giữa các tháng mùa đông và các tháng mùa hạ.

- Mùa đông từ tháng 3 đến tháng 10, là thời kì lạnh nhất; nhiệt độ trung bình tháng ở rìa lục địa $-15^{o}C$ đến $-20^{o}C$, ở vùng trung tâm $-60^{o}C$ đến $-70^{o}C$

- Lượng mưa hằng năm rất thấp, chủ yếu xảy ra vào mùa hạ; mưa ở các khu vực ven biển và các đảo xung quanh, vùng nội địa gần như không mưa. Phần lớn mưa ở châu Nam Cực dưới dạng tuyết rơi.

- Châu Nam Cực ở vùng khí áp cao, gió từ trung tâm lục địa tỏa ra theo hướng ngược chiều kim đồng hồ với vận tốc thường trên 60km/h. Nam Cực là nơi có nhiều gió bão nhất thế giới.

c. Sinh vật

- Do khí hậu giá buốt, băng phủ quanh năm, nên thực vật và động vật không thể tồn tại.

- Ven lục địa có ít thực vật bậc thấp như rêu, địa y, tảo, nấm; động vật là thú chân vịt, chim cánh cụt, chim biển.

- Chim cánh cụt, hải cẩu, hải báo, các loài chim biển sống ở ven lục địa và trên các đảo, dựa vào nguồn tôm, cá, sinh vật phù du dồi dào trong các biển bao quanh.

- Cá voi xanh ở vùng biển Nam Cực trước kia rất nhiều, nhưng do con người đánh bắt quá mức nên chúng đang có nguy cơ tuyệt chủng, cần được bảo vệ nghiêm ngặt.

d. Khoáng sản

- Châu Nam Cực có nhiều than đá và sắt, phân bố chủ yếu ở dãy Xuyên Nam Cực và vùng núi ở phía đông.

- Vùng thềm lục địa còn có tiềm năng về dầu mỏ và khí tự nhiên.

- Các khoáng sản nơi đây hiện đang trong quá trình nghiên cứu và thăm dò.

2. Kịch bản về sự thay đổi thiên nhiên châu Nam Cực khi có biến đổi khí hậu toàn cầu

- Biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng nhanh trên phạm vi toàn cầu.

- Theo kịch bản, dự kiến vào cuối thế kỉ XXI, nhiệt độ trung bình toàn cầu tăng 1,1oC – 2,6oC (dao động đến 2,6oC – 4,8oC) so với trung bình giai đoạn 1986 – 2005. Mực nước biển toàn cầu tiếp tục tăng, lượng mưa và các hiện tượng thời tiết cực đoan cũng gia tăng.

- Nhiệt độ Trái Đất tăng dẫn đến lớp băng ở Nam Cực tan chảy ngày càng nhiều. Lớp băng có xu hướng di chuyển từ vùng trung tâm ra xung quanh, khi đến bờ, băng bị vỡ ra, cùng với các khối băng thềm lục địa tạo thành các núi băng trôi trên biển, rất nguy hiểm cho tàu thuyền qua lại.

- Băng tan, thu hẹp địa bàn sống của chim cánh cụt, làm giảm số lượng loài chim này ở Nam Cực. Băng tan còn làm thay đổi độ mặn của nước biển, làm giảm sút khối lượng các sinh vật phù du, các loài nhuyễn thể vốn là thức ăn của cá voi, hải cẩu, chim cánh cụt.

- Điều kiện khí hậu ấm lên cũng làm các loài tảo, rêu, địa y phát triển, dẫn đến cảnh quan môi trường bị thay đổi. Mặt khác, các loài thực vật này hấp thụ ánh nắng mặt trời, làm nhiệt độ xung quanh tăng lên khiến băng tan nhanh hơn.