1. Phan Bội Châu và xu hướng bạo động.

- Là người chủ trương dùng bạo lực giành độc lập, năm 1902, Phan Bội Châu tìm cách liên kết với những người cùng chí hướng.

- Tháng 5/1904, Phan Bội Châu cùng các đồng chí lập Duy tân hội ở Quảng Nam, mục đích đánh đuổi thực dân Pháp, giành độc lập, thành lập chính thể quân chủ lập hiến. Hội tổ chức phong trào Đông du, đưa thanh niên sang Nhật học.

- Tháng 9/1908, Nhật bắt tay với Pháp trục xuất tất cả lưu học sinh Việt Nam và Phan Bội Châu. Phong trào tan rã, Phan Bội Châu sang Trung Quốc, sau đó qua Thái Lan chờ thời.

- Tháng 6/1912, tại Quảng Châu, Trung Quốc, ông tập hợp những người cùng chí hướng lập Việt Nam Quang phục hội với tôn chỉ “Đánh đuổi giặc Pháp, khôi phục nước Việt Nam, thành lập nước Cộng hòa Dân quốc Việt Nam”.

Hội tổ chức ám sát những tên thực dân đầu sỏ, tấn công các đồn binh Pháp ở Vân Nam… nhưng chỉ thu được những kết quả hạn chế trong khi lực lượng hao tổn khá lớn.

- Ngày 24/12/1913, Phan Bội Châu bị giới quân phiệt Trung Quốc bắt giam ở nhà tù Quảng Đông.

2. Phan Châu Trinh và xu hướng cải cách.

- Là người chủ trương đấu tranh ôn hòa bằng những biện pháp cải cách như nâng cao dân trí dân quyền, dựa vào Pháp để đánh đổ vua quan phong kiến, xem đó là điều kiện tiên quyết để giành độc lập.

- Năm 1906, ông cùng một nhóm sĩ phu Quảng Nam như Huỳnh Thúc Kháng, Trần Quý Cáp, Ngô Đúc Kế mở cuộc vận động Duy tân ở Trung kỳ:

+ Trong lĩnh vực kinh tế, chú ý cổ động thực nghiệp, lập hội kinh doanh, phát triển nghề thủ công, làm vườn, lập “nông hội”…

+ Trong lĩnh vực giáo dục, mở trường dạy theo kiểu mới để nâng cao dân trí, dạy chữ Quốc ngữ, các môn học mới thay thế cho Tứ thư, Ngũ kinh của Nho học.

+ Trong lĩnh vực văn hóa, vận động cải cách trang phục và lối sống như cắt tóc ngắn, ăn mặc “Âu hóa”, bài trừ mê tín dị đoan và các hủ tục phong kiến…

- Năm 1908, sau phong trào chống thuế ở Trung kì, phong trào Duy tân bị Pháp đàn áp dữ dội, cùng năm, Phan Châu Trinh bị án tù 3 năm ở Côn Đảo.

- Năm 1911, chính quyền thực dân đưa Phan Chu Trinh sang Pháp.

3. Đông Kinh nghĩa thục. Vụ đầu độc Hà thành và những hoạt động cuối cùng của nghĩa quân Yên Thế.

 - Đông Kinh nghĩa thục là trường học ở Hà Nội do các sĩ phu Lương Văn Can, Nguyễn Quyền mở và bắt đầu hoạt động từ tháng 3/1907.

+ Trường học theo mô hình Nhật Bản, dạy các môn địa lý, lịch sử, khoa học thường thức… ngoài ra, còn tổ chức diễn thuyết, bình văn để cổ động học chữ Quốc ngữ, hô hào mở hội kinh doanh công thương nghiệp …

+ Những hoạt động của Đông Kinh nghĩa thục đã vươn ra ngoài xã hội, trở thành một trung tâm của phong trào Duy tân ở Bắc kì.

+ Tháng 11/1907, trường bị đóng cửa, hầu hết giáo viên bị bắt, sách báo bị cấm hoặc tịch thu…

+ Dù chỉ hoạt động được 9 tháng, nhưng Đông Kinh nghĩa thục đã có đóng góp lớn trong cuộc vận động văn hóa đầu thế kỉ XX.

- Vụ đầu độc lính Pháp ở Hà Nội năm 1908:

+ Ngày 27/6/1908, khoảng 200 lính pháp tại Hà Nội bị đầu độc, thực dân Pháp cho tước khí giới và giam binh lính người Việt trong trại.

+ Kế hoạch đánh úp thành Hà Nội tuy không thành nhưng đã đánh dấu cuộc nổi dậy đầu tiên của binh lính người Việt trong quân đội Pháp, chứng tỏ họ là một lực lượng cần được tập hợp trong cuộc đấu tranh chống đế quốc.

- Những hoạt động cuối cùng của nghĩa quân Yên Thế:

+ Tháng 1/1909, Pháp huy động 1500 lính Âu – Phi tấn công Phồn Xương. Dù giành được một số thắng lợi, nhưng những cuộc chiến đấu quyết liệt và kéo dài đã làm suy kiệt lực lượng nghĩa quân, nhiều chỉ huy giỏi tử trận, một số ra hàng.

+ Tháng 2/1913, Pháp mua chuộc tay sai, sát hại Đề Thám tại chợ Gồ (Yên Thế). Cuộc khởi nghĩa thất bại nhưng đã duy trì cuộc chiến đấu trong thời gian 30 năm, ghi dấu son trong lịch sử chống Pháp của dân tộc.