Lịch sử Phù Nam dẫn dắt chúng ta trở về một thời kì xa xưa của vùng đất Nam Bộ, thuở những cư dân đầu tiên bắt đầu tìm đến các gò đất nổi trên vùng trũng sông nước mênh mông để dựng nhà, trồng lúa, trồng khoai. Không chỉ tìm cách thích ứng với điều kiện tự nhiên để tồn tại và phát triển, cư dân Phù Nam còn xây dựng được một vương quốc với những thành thị phát triển rực rỡ nhất khu vực Đông Nam Á trong bảy thế kỉ đầu Công nguyên.

I. QUÁ TRÌNH THÀNH LẬP, PHÁT TRIỂN VÀ SUY VONG CỦA PHÙ NAM       

- Địa bàn chủ yếu của vương quốc cổ Phù Nam thuộc Nam Bộ Việt Nam ngày nay. Phần lớn vùng đất này thường bị ngập vào mùa mưa khi nước sông Mê Công dâng lên và bị xâm nhập mặn từ biển vào mùa khô,

- Vương quốc cổ Phù Nam ra đời vào khoảng thế kỉ I, gắn với các thành thị nối với nhau thông qua hệ thống kênh rạch chằng chịt đổ ra biển, trong đó thương cảng ở vị trí di chỉ Óc Eo (thuộc An Giang ngày nay) là quan trọng hơn cả.

+ Khảo cổ học đã phát hiện những dấu tích của một hệ thống các thành thị cổ Phù Nam ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Nổi bật tron đó là Óc Eo ở An Giang; Nền Chùa và Cạnh Đền ở Kiên Giang; Gò Tháp ở Đồng Tháp.

+ Các thành thị này được xây dựng trên bờ kênh ngập nước 5 đến 6 tháng mỗi năm, chỉ cách biển từ 2 đến 10 km và nối với nhau bằng những con kênh.

- Từ thế kỉ III đến thế kỉ V, Phù Nam là quốc gia phát triển nhất trong khu vực Đông Nam Á. Thời gian này, Phù Nam là trung tâm kết nối giao thương và văn hóa giữa các cộng đồng dân cư trong khu vực với Ấn Độ, Trung Quốc.

- Từ thế kỉ III, Phù Nam bắt đầu mở rộng lãnh thổ, nhiều lần còn chinh phục các xứ lân bang.

- Thế kỉ VI, Phù Nam bắt đầu suy yếu và bị Chân Lạp thôn tính.

- Vương quốc Phù Nam sụp đổ vào khoảng đầu thế kỉ VII. Các thành thị cổ nổi tiếng một thời như Óc Eo (An Giang) cũng đột ngột biến mất.

II. HOẠT ĐỘNG KINH TẾ VÀ TỔ CHỨC XÃ HỘI

1. Hoạt động kinh tế.

- Phần lớn cư dân Phù Nam sống bằng nghề trồng lúa. Mạng lưới sông ngoài dày đặc và lượng lớn phù sa bồi đắp hàng năm cho vùng châu thổ đã mang đến những thuận lợi để phát triển nông nghiệp.

- Nhiều sản phẩm thủ công nghiệp độc đáo thể hiện đặc trưng của vùng văn hóa sông nước vẫn còn tồn tại đến ngày nay.

- Người Phù Nam rất giỏi buôn bán, họ mở cửa giao lưu thương mại, trao đổi sản vật và hàng hóa với thương nhân các nước như Ấn Độ, Trung Quốc, Ả rập, Mã Lai… Hoạt động buôn bán nhộn nhịp ở các cảng thị, đặc biệt ở Óc Eo.

2. Tổ chức xã hội.

- Xã hội Phù Nam có nhiều tầng lớp: Quý tộc, nông dân, thợ thủ công.

- Quý tộc và phần lớn thương nhân, thợ thủ công sống trong các thành thị. Thợ thủ công làm nghề kim hoàn, đồ trang sức, tạc tượng, còn thương nhân buôn bán và trao đổi sản vật, hàng hóa.

- Sự tinh tế của đồ trang sức bằng kim loại và đá quý không chỉ minh chứng cho sự phát triển của thủ công nghiệp và ngoại thương mà còn cho thấy thành thị, nơi sinh sống của những tầng lớp cư dân khác nhau đã giữ vai trò quan trọng trong tổ chức xã hội của Phù Nam.

III. MỘT SỐ THÀNH TỰU VĂN HÓA

- Đời sống hàng ngày gắn bó với sông nước là đặc trưng dễ nhận biết của văn hóa Phù Nam. Người Phù Nam ở nhà sàn, làm nhà trên kênh rạch, xây thành thị ở những vùng đất nổi, đi lại chủ yếu bằng mảng, ghe, thuyền.

- Chữ Phạn đã du nhập vào Phù Nam. Trong bốn bia khắc bằng chữ Phạn tồn tại đến ngày nay, bia Đồng Tháp Mười (Đồng Tháp) còn khá nguyên vẹn.

- Hin-đu giáo và Phật giáo đều được du nhập từ Ấn Độ và phát triển ở Phù Nam. Thế kỉ V – VI, Phật giáo chiếm ưu thế. Nhiều pho tượng Phật bằng đủ chất liệu, đá, đồng và đặc biệt là gỗ vẫn còn tồn tại đến ngày nay.

- Bên cạnh một nền nghệ thuật kim hoàn tinh tế, phát triển cao, Phù Nam còn nổi tiếng với những bực chạm nổi trên đá, đất nung.

LUYỆN TẬP – VẬN DỤNG

Luyện tập

1. Xác định các mốc thời gian (theo thế kỉ) trong sơ đồ (SGK) về quá trình hình thành, phát triển và sụp đổ của vương quốc Phù Nam.

- Thành lập: Thế kỷ I.

- Phát triển: Từ thế kỉ thứ III-V.

- Suy yếu: Thế kỉ VI.

- Sụp đổ: Đầu thế kỉ VII.

2. Bằng chứng lịch sử chứng minh Phù Nam có một nền thương mại phát triển.

- Người Phù Nam mở cửa giao lưu thương mại, trao đổi sản vật và hàng hóa với thương nhân các nước như Ấn Độ, Trung Quốc, Ả rập, Mã Lai…

- Thương cảng Óc Eo (An Giang ngày nay) của Phù Nam, vương quốc phát triển nhất trong bảy thế kỉ đầu Công nguyên từng là trung tâm buôn bán và trao đổi sản vật, hàng hóa nổi tiếng ở khu vực Đông Nam Á thời bấy giờ.

Vận dụng

3. Theo em, nét văn hóa nào của cư dân cổ Phù Nam còn được lưu giữ trong đời sống của người Nam Bộ hiện nay?

- Hiện nay, người dân vùng nông thôn Tây Nam Bộ vẫn còn sử dụng cà ràng (lò đất có đáy giữ tro, có thể đun bằng củi hoặc than khi ở nhà sàn hay di chuyển trên ghe, thuyền) vật dụng được sử dụng phổ biến ở vương quốc Phù Nam.

- Nhiều nơi ở khu vực Tây Nam Bộ vẫn di chuyển bằng ghe thuyền; bia Đồng Tháp Mười khắc bằng chữ Phạn vẫn còn khá nguyên vẹn, nhiều pho tượng Phật bằng chất liệu, đá, đồng, gỗ và một số sản phẩm kim hoàn cùng nhiều bức phù điêu vẫn còn tồn tại đến ngày nay.