Cách nay hơn 2000 năm, vào thời đại đồ sắt, những cư dân sinh sống trên dải đất miền Trung Việt Nam ngày nay là chủ nhân của nền văn hóa Sa Huỳnh. Thế kỉ II TCN, nhà Hán chiếm nước ta, lập quận Nhật Nam (vùng đất từ phía nam đèo Hoành Sơn đến Bình Định ngày nay). Không chịu khuất phục, nhân dân Nhật Nam đã đứng lên lật đổ ách đô hộ của nhà Hán, lập nhà nước độc lập. Lịch sử vương quốc cổ Chăm-pa bắt đầu.

I. SỰ RA ĐỜI VÀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA VƯƠNG QUỐC CHĂM-PA

- Vương quốc Chăm-pa ra đời sau cuộc khởi nghĩa năm 192 ở huyện Tượng Lâm (Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định ngày nay) thuộc quận Nhật Nam. Một thủ lĩnh người địa phương tên là Khu Liên đã lãnh đạo nhân dân đánh phá châu thành, giết thứ sử Hán, giành được quyền tự chủ, lập nước với tên gọi ban đầu là Lâm Ấp. Từ thế kỉ VII, tên nước gọi là Chăm-pa.

- Từ thế kỉ II đến thế kỉ X, vương quốc Chăm-pa trải qua ba vương triều. Các trung tâm quan trọng của vương quốc gắn với những vùng địa lí khác nhau của miền Trung. Cuối thế kỉ IX, lãnh thổ Chăm-pa mở rộng nhất, bao gồm toàn bộ vung ven biển, trải dài từ dãy Hoành Sơn (Hà Tĩnh) ở phía bắc đến sông Dinh (Ninh Thuận) ở phía nam.

- Quá trình phát triển của vương quốc Chăm-pa từ thế kỉ II đến thế kỉ X:

+ Cuối thế kỉ II, Chăm-pa thành lập. Kinh đô Sin-ha-pu-ra ở Duy Xuyên, Quảng Nam.

+ Đầu thế kỉ VIII, dời kinh đô về phía nam. Kinh đô Vi-ra-pu-ra (Phan Rang, Ninh Thuận).

+ Cuối thế kỉ IX, chuyển kinh đô về lại phía bắc. Kinh đô In-đra-pu-ra (Thăng Bình, Quảng Nam).

+ Cuối thế kỉ X, chuyển kinh đô về Vi-giay-a (Bình Định).

II. KINH TẾ VÀ TỔ CHỨC XÃ HỘI

- Hoạt động kinh tế chủ yếu của cư dân Chăm-pa là sản xuất nông nghiệp. Họ trồng lúa trên nhiều loại ruộng khác nhau, ruộng trũng, ruộng cao, ruộng chua mặn… Họ đã biết sử dụng công cụ lao động bằng sắt và sức kéo của trâu bò.

- Chăm-pa nổi tiếng về các loại khoáng sản như vàng, bạc, hổ phách… và nhiều lâm sản quý như ngà voi, sừng tê giác, nổi tiếng nhất là trầm hương. Vì vậy, dân cư còn sinh sống bằng nghề khai thác lâm sản.

- Biển giữ một vai trò quan trọng trong hoạt động kinh tế của Chăm-pa. Một bộ phận lớn dân cư sống bằng nghề đánh cá và trao đổi sản vật với thuyền buôn đến từ nước ngoài.

- Sự đa dạng của nhiều ngành nghề đã tạo nên một xã hội với nhiều tầng lớp khác nhau từ quý tộc đến thường dân.

- Tổ chức xã hội Chăm-pa:

+ Tầng lớp cao nhất là Vua, dưới vua là quý tộc và tu sĩ Bà La Môn.

+ Tầng lớp kế tiếp là thủy quân, hộ pháp, nhạc công, vũ nữ.

+ Tầng lớp dưới gồm thợ thủ công và nghệ nhân, đánh cá.

+ Tầng lớp cuối cùng là nông dân trồng lúa, khai thác lâm sản.

III. NHỮNG THÀNH TỰU VĂN HÓA TIÊU BIỂU

- Trên cơ sở tiếp thu chữ Phạn của Ấn Độ, Chăm-pa đã có chữ viết riêng vào thế kỉ IV.

- Hai tôn giáo Ấn Độ là Bà La Môn và Phật giáo đều du nhập vào Chăm-pa, góp phần tạo nên những thành tựu xuất sắc trong lĩnh vực nghệ thuật.

- Âm nhạc và múa để phục vụ các nghi lễ tôn giáo nên tạo ra một tầng lớp đông đảo nhạc công, vũ nữ.

- Nhiều công trình kiến trúc, các tác phẩm điêu khắc vẫn được bảo tồn đến ngày nay.

+ Khu đền tháp Mỹ Sơn thuộc huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam gồm hơn 70 đền đài, tọa lạc trong một thung lũng bao quanh bởi đồi núi. Đây từng là nơi tổ chức cúng tế thần Si-va của các vương triều Chăm-pa.

+ Năm 1999, di tích Mỹ Sơn đã được UNESSCO công nhận là di sản văn hóa thế giới.

LUYỆN TẬP – VẬN DỤNG

Luyện tập

1. Hoạt động kinh tế của cư dân Chăm-pa xưa gắn với biển như thế nào?

Biển đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế của cư dân Chăm-pa xưa vì cung cấp cá, tôm, thủy hải sản cho con người, là nơi diễn ra các hoạt động trao đổi sản vật với thuyền buôn nước ngoài.

2. Những hoạt động kinh tế chủ yếu của cư dân Chăm-pa xưa. Hoạt động kinh tế nào vẫn được cư dân miền Trung Việt Nam ngày nay chú trọng?

- Những hoạt động kinh tế chủ yếu của cư dân Chăm-pa xưa:

+ Trồng lúa nước, các loại cây ăn quả, cây lương thực khác.

+ Khai thác khoáng sản, lâm sản như vàng, hổ phách cùng nhiều loại lâm sản quý như ngà voi, sừng tê giác, trầm hương.

+ Làm đồ gốm, đánh cá, buôn bán.

- Hiện nay, hoạt động kinh tế đánh bắt cá vẫn được cư dân miền Trung Việt Nam chú trọng.

Vận dụng

 3. Những thành tựu văn hóa tiêu biểu nào của vương quốc Chăm-pa vẫn được bảo tồn đến ngày nay? Di tích văn hóa Chăm nào được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới?

- Những thành tựu văn hóa tiêu biểu của vương quốc Chăm-pa vẫn được bảo tồn đến nay như di tích Mỹ Sơn, Khương Mỹ, Trà Kiệu, Chánh Lộ, Tháp Mẫm.

- Thánh địa Mỹ Sơn là di tích văn hóa Chăm được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới.