Bài 18. Công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế trong các thế kỉ X - XV

1. Mở rộng, phát triển nông nghiệp.

- Đầu thế kỉ X, sau khi giành độc lập, nhân dân ra sức khai hoang, mở rộng ruộng đồng, phát triển nông nghiệp nâng cao đời sống.

+ Vùng châu thổ các sông lớn và vùng ven biển được khai phá, thành lập nhiều xóm làng mới.

+ Nhà Trần khuyến khích các vương hầu quý tộc khai hoang lập điền trang.

+ Nhà Lý chú trọng xây dựng đê điều.

+ Năm 1248, nhà Trần đắp đê quai vạc từ đầu nguồn đến cửa biển dọc các con sông lớn.

+ Thời Lê sơ đắp đê biển cho dân khai hoang mở rộng ruộng đồng. Vua Lê cấp ruộng đất cho quý tộc, quan lại đặt phép quân điền, phân chia ruộng công ở các làng xã.

- Các nhà nước Lý, Trần, Lê sơ đều quan tâm bảo vệ sức kéo, phát triển giống cây nông nghiệp như sắn, khoai, đậu, kê; cây ăn quả như cam, quýt, chuối… cây công nghiệp như bông, dâu…

- Chính sách của nhà nước đã thúc đẩy nông nghiệp phát triển, đời sống nhân dân ấm no hạnh phúc, trật tự xã hội ổn định, độc lập được củng cố.

2. Phát triển thủ công nghiệp.

- Thủ công nghiệp trong nhân dân:

+ Các nghề thủ công cổ truyền như: Đúc đồng, rèn sắt, làm gốm, dệt ngày càng phát triển, chất lượng sản phẩm được nâng cao.

+ Do nhu cầu xây dựng cung điện, đền chùa nên nghề sản xuất gạch, chạm khắc đá đều phát triển.

+ Hình thành một số làng chuyên làm nghề thủ công như Thổ Hà (Bắc Giang), Bát Tràng (Hà Nội), Chu Đậu (Hải Dương)…

- Thủ công nghiệp nhà nước:

+ Nhà nước thành lập các quan xưởng tập trung thợ giỏi trong nước sản xuất tiền, vũ khí, áo mũ cho vua quan, thuyền chiến.

+ Sản xuất được một số sản phẩm kỹ thuật cao như: Đại bác, thuyền chiến có lầu.

3. Mở rộng thương nghiệp.

- Trong nước:

+ Các chợ làng, chợ huyện, chợ chùa mọc lên ở khắp nơi, là nơi nhân dân trao đổi sản phẩm nông nghiệp và thủ công nghiệp.

+ Kinh đô Thăng Long trở thành đô thị lớn (36 phố phường), vừa buôn bán vừa làm nghề thủ công, phát triển phồn thịnh.

- Buôn bán với bên ngoài:

+ Năm 1149, nhà Lý cho xây dựng nhiều bến cảng để buôn bán với nước ngoài như Vân Đồn, Lạch Trường, Thị Nại...

+ Ở vùng biên giới Việt - Trung thời Lý đã hình thành các địa điểm trao đổi hàng hóa như hương liệu, vải vóc, ngà voi, ngọc, vàng...

+ Vào thời Lê, nhà nước không mở rộng giao lưu với thương nhân nước ngoài. Thuyền bè nước ngoài chỉ được cập bến một số cảng và bị khám xét nghiêm ngặt.

4. Tình hình phân hóa xã hội và cuộc đấu tranh của nông dân.

- Sự phát triển kinh tế trong hoàn cảnh chế độ phong kiến thúc đẩy sự phân hóa xã hội.

- Giai cấp địa chủ thống trị ngày càng mở rộng ruộng đất tư hữu, ruộng đất tập trung vào tay địa chủ, quý tộc, quan lại.

- Thiên tai, mất mùa đói kém làm đời sống nhân dân cực khổ.

- Giai cấp thống trị ăn chơi, xa xỉ không còn chăm lo đến sản xuất và đời sống nhân dân.

- Đến cuối thế kỷ XIV, nhiều cuộc khởi nghĩa nổ ra làm chính quyền nhà Trần suy vong, Hồ Quý Ly thực hiện cải cách và nhà Hồ được thành lập.