Bài 16: Thiên nhiên Trung và Nam Mĩ

Khu vực Trung và Nam Mĩ bao gồm eo đất Trung Mĩ, các đảo và quần đảo trong biển Ca-ri-bê và toàn bộ lục địa Nam Mĩ.

Do lãnh thổ rộng lớn trải dài trên nhiều vĩ độ nên tự nhiên có sự phân hóa theo chiều đông – tây, theo chiều bắc – nam và theo chiều cao.

1. Phân hóa tự nhiên theo chiều đông – tây

$\bullet \,\,$ Ở Trung Mĩ:

- Các sườn núi phía đông eo đất Trung Mĩ và các quần đảo: mưa nhiều, rừng rậm nhiệt đới bao phủ.

- Các sườn núi phía tây eo đất Trung Mĩ: mưa ít nên phát triển xavan và rừng thưa, cây bụi.

$\bullet \,\,$ Ở Nam Mĩ: Sự phân hóa tự nhiên theo chiều đông – tây thể hiện rõ nét ở các khu vực địa hình: các sơn nguyên ở phía đông, đồng bằng ở giữa, núi ở phía tây.

- Phía đông là các sơn nguyên:

+ Sơn nguyên Guy-a-na hình thành từ lâu đời và bị bào mòn mạnh, trở thành một miền đồi và núi thấp; khí hậu nóng ẩm, rừng rậm rạp.

+ Sơn nguyên Bra-xin có bề mặt bị cắt xẻ, rìa phía đông có núi thấp xen các cao nguyên núi lửa; đất tốt nhưng khí hậu khô hạn, cảnh quan rừng thưa và xavan là chủ yếu.

- Ở giữa là các đồng bằng: La-nốt, A-ma-dôn, La Pla-ta và Pam-pa.

+ Đồng bằng A-ma-dôn là đồng bằng rộng và bằng phẳng nhất thế giới, nằm trong khu vực khí hậu xích đạo nóng ẩm, mưa quanh năm nên toàn bộ đồng bằng được rừng rậm bao phủ.

+ Các đồng bằng còn lại có mưa ít nên thực vật chủ yếu là xavan, cây bụi.

- Phía tây là miền núi An-đét: cao trung bình 3000 – 5000 m, gồm nhiều dãy núi song song so le nhau, xen giữa là các thung lũng và cao nguyên. Cảnh quan có sự khác biệt rõ rệt giữa sườn đông và sườn tây.

2. Phân hóa tự nhiên theo chiều bắc – nam

Sự phân hóa tự nhiên của khu vực Trung và Nam Mĩ theo chiều bắc – nam thể hiện rõ nét ở khí hậu và cảnh quan:

- Đới khí hậu xích đạo và cận xích đạo:

+ Phân bố: quần đảo Ăng-ti, sơn nguyên Guy-a-na, đồng bằng La-nốt và đồng bằng A-ma-dôn.

+ Đặc điểm: nóng ẩm quanh năm, lượng mưa tăng dần từ tây sang đông; cảnh quan phổ biến là rừng nhiệt đới ẩm và xavan.

- Đới khí hậu nhiệt đới:

+ Phân bố: chiếm phần lớn eo đất Trung Mĩ và khu vực chí tuyến Nam ở lục địa Nam Mĩ.

+ Đặc điểm: nóng quanh năm, lượng mưa tăng dần từ tây sang đông; cảnh quan thay đổi từ hoang mạc, cây bụi đến xavan và rừng nhiệt đới ẩm.

- Đới khí hậu cận nhiệt:

+ Phân bố: chiếm diện tích nhỏ phía nam lục địa Nam Mĩ.

+ Đặc điểm: mùa hạ nóng, mùa đông ấm; ven biển phía đông có mưa nhiều hơn, thảm thực vật điển hình là rừng cận nhiệt và thảo nguyên rừng, ven biển phía tây mưa rất ít, cảnh quan hoang mạc và bán hoang mạc.

- Đới khí hậu ôn đới:

+ Phân bố: ở phần cực nam lục địa Nam Mĩ.

+ Đặc điểm: mùa hạ mát, mùa đông không quá lạnh. Những nơi mưa nhiều có cảnh quan điển hình là rừng hỗn hợp; những nơi ít mưa có cảnh quan hoang mạc và bán hoang mạc.

3. Phân hóa tự nhiên theo chiều cao

- Do địa hình núi cao, có nhiều đỉnh vượt quá 6000 m nên thiên nhiên miền núi An-đét có sự thay đổi theo chiều cao.

- Ở dưới thấp, vùng Bắc và Trung An-đét thuộc khí hậu nóng và ẩm ướt nên cảnh quan phổ biến là rừng xích đạo xanh quanh năm rậm rạp. Vùng Nam An-đét thuộc khí hậu ôn hòa, rừng cận nhiệt và ôn đới phát triển.

- Càng lên cao, nhiệt độ và độ ẩm thay đổi, các cảnh quan tự nhiên cũng thay đổi theo, trên các đỉnh núi cao có băng tuyết.