Bài 13. Thời tiết và khí hậu. Các đới khí hậu trên Trái Đất
I. NHIỆT ĐỘ KHÔNG KHÍ
- Mặt Trời là nguồn cung cấp ánh sáng và nhiệt chủ yếu cho Trái Đất.
- Nhiệt độ không khí là độ nóng hay lạnh của không khí.
- Dụng cụ đo nhiệt độ không khí là nhiệt kế (oC).
- Nhiệt độ không khí trung bình ngày được tính bằng trung bình cộng của các lần đo trong ngày: 1 giờ, 7 giờ, 13 giờ và 19 giờ.
II. SỰ THAY ĐỔI CỦA NHIỆT ĐỘ KHÔNG KHÍ TRÊN BỀ MẶT TRÁI ĐẤT THEO VĨ ĐỘ
- Vùng vĩ độ cao: góc chiếu của tia sáng mặt trời với bề mặt Trái Đất nhỏ $\longrightarrow$ mặt đất nhận được ít nhiệt.
- Vùng vĩ độ thấp: góc chiếu của tia sáng mặt trời với bề mặt Trái Đất lớn $\longrightarrow$ mặt đất nhận được nhiều nhiệt hơn.
$\Longrightarrow$ Không khí ở vùng vĩ độ thấp nóng hơn không khí ở vùng vĩ độ cao.
III. ĐỘ ẨM KHÔNG KHÍ, MÂY VÀ MƯA
$\bullet \,\,$ Độ ẩm không khí:
- Trong không khí có hơi nước.
- Hơi nước là nguồn gốc sinh ra các hiện tượng khí tượng như mây, mưa, sương,…
- Hơi nước trong không khí tạo ra độ ẩm của không khí.
- Dụng cụ để đo độ ẩm của không khí gọi là ẩm kế.
- Nhiệt độ không khí càng cao thì khả năng chứa hơi nước của không khí càng lớn.
- Khi không khí đã chứa lượng hơi nước tối đa thì không khí đạt trạng thái bão hòa.
$\bullet \,\,$ Mây và mưa:
- Không khí đã bão hòa mà vẫn được cung cấp thêm hơi nước hoặc khi nhiệt độ không khí giảm, hơi nước ngưng tụ sinh ra các hiện tượng sương mùa, mưa, mây,…
- Hơi nước bốc lên cao, gặp lạnh, ngưng tụ thành những hạt nước li ti tạo ra những đám mây.
- Nếu hơi nước trong các đám mây tiếp tục ngưng tụ, các hạt nước to dần, đủ nặng, rơi xuống mặt đất tạo thành mưa.
- Dụng cụ đo mưa là vũ kế.
IV. THỜI TIẾT VÀ KHÍ HẬU
- Thời tiết là trạng thái của khí quyển tại một thời điểm và khu vực cụ thể được xác định bằng nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa và gió. Thời tiết luôn thay đổi.
- Khí hậu ở một nơi là tổng hợp các yếu tố thời tiết (nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa, gió,...) của nơi đó, được lặp đi lặp lại trong một thời gian dài và đã trở thành quy luật. Khí hậu có tính quy luật.
V. CÁC ĐỚI KHÍ HẬU TRÊN TRÁI ĐẤT
- Từ Xích đạo về hai cực có các đới: nhiệt đới (đới nóng), hai đới ôn đới (đới ôn hòa) và hai đới hàn đới (đới lạnh).
- Đặc điểm các đới khí hậu:
Đới khí hậu | Phạm vi | Đặc điểm | Loại gió |
Nhiệt đới (Đới nóng) | Nằm giữa hai đường chí tuyến Bắc và Nam. | - Quanh năm nóng, nhiệt độ trung bình năm không thấp hơn 20oC. - Lượng mưa trung bình năm từ 1.000 – 2.000 mm. | Mậu dịch |
Ôn đới (Đới ôn hòa) | Ở hai nửa cầu, nằm giữa các đường chí tuyến đến vòng cực. | - Nhiệt độ trung bình năm dưới 20oC, tháng nóng nhất không thấp hơn 10oC. - Các mùa trong năm rõ rệt (xuân, hạ, thu, đông). - Lượng mưa trung bình năm từ 500 – 1.500 mm. | Tây ôn đới |
Hàn đới (Đới lạnh) | Ở hai nửa cầu, từ vòng cực đến cực. | - Quanh năm lạnh giá, băng tuyết bao phủ, nhiệt độ trung bình của tất cả các tháng trong năm đều dưới 10oC. - Chênh lệch ngày đêm lên tới 24 giờ. - Lượng mưa trung bình năm thấp (dưới 500 mm). | Đông cực |
