I. LỊCH SỬ VÀ MÔN LỊCH SỬ

- Mọi sự vật xung quanh chúng ta đều phát sinh, tồn tại và biến đổi theo thời gian. Xã hội loài người cũng vậy. Quá trình đó chính là lịch sử.

- Lịch sử là gì? Lịch sử là những gì đã xảy ra trong quá khứ, bao gồm mọi hoạt động của con người từ khi xuất hiện đến nay. Ví dụ: Quốc Tử Giám là nơi dạy học dành cho con vua và các gia đình quý tộc được xây dựng vào năm 1076 dưới thời vua Lý Nhân Tông.

- Môn lịch sử là môn khoa học tìm hiểu về lịch sử loài người, bao gồm toàn bộ những hoạt động của con người và xã hội loài người trong quá khứ.

- Những câu hỏi nào có thể được đặt ra để tìm hiểu về quá khứ khi quan sát hình 1.1 (SGK)?

+ Rồng đá được xây dựng khi nào? Ở đâu?

+ Khiến trúc này do ai thiết kế?

+ Quá trình xây dựng ra sao?

+ Kiến trúc có ý nghĩa và giá trị gì?

II. VÌ SAO PHẢI HỌC LỊCH SỬ?

- Có ý kiến cho rằng: Lịch sử là những gì đã qua, không thể thay đổi được nên không cần thiết phải học môn Lịch sử. Em có đồng ý với ý kiến đó không? Tại sao?

+ Em không đồng ý với ý kiến trên, bởi học lịch sử để biết được cội nguồn của tổ tiên, quê hương, đất nước; hiểu được ông cha ta đã phải lao động, sáng tạo, đấu tranh như thế nào để có được đất nước ngày nay.

+ Học lịch sử còn để đúc kết những bài học kinh nghiệm của quá khứ nhằm phục vụ cho hiện tại và tương lai.

- Em hiểu thế nào về từ "gốc tích" trong câu thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh? Nêu ý nghĩa của câu thơ đó?

+ Ý nghĩa câu thơ của Bác là thế hệ tương lai cần phải học, phải hiểu, phải biết cho tường tận, cụ thể gốc tích lịch sử nước nhà. “Biết sử ta” không chỉ là ghi nhớ những sự kiện phản ánh tiến trình phát triển của dân tộc mà còn tìm hiểu “cho tường gốc tích nước nhà”, tiếp nhận những nét đẹp của đạo đức, của đạo lý làm người Việt Nam và phát huy chúng lên tầm cao mới.

III. KHÁM PHÁ QUÁ KHỨ TỪ CÁC NGUỒN SỬ LIỆU

- Quá khứ đã qua và không thể quay lại, chỉ còn dấu tích của người xưa là ở lại với chúng ta và được lưu giữ dưới nhiều dạng khác nhau. Đó được gọi là nguồn sử liệu hay tư liệu lịch sử.

- Có nhiều nguồn tư liệu khác nhau như tư liệu truyền miệng, tư liệu hiện vật, tư liệu chữ viết… Trong các nguồn tư liệu đó, có những tư liệu được gọi là tư liệu gốc.

- Tư liệu truyền miệng, tư liệu hiện vật, tư liệu chữ viết có ý nghĩa và giá trị gì?

+ Tư liệu truyền miệng gồm nhiều thể loại như truyền thuyết, thần thoại, ca dao, dân ca… được truyền từ đời này qua đời khác. Trong giai đoạn chưa có chữ viết, tư liệu truyền miệng được xem là một nguồn thông tin để tìm hiểu lịch sử. Ví dụ: Truyền thuyết Thánh Gióng đánh giặc Ân và bay lên trời từ đỉnh Sóc Sơn (Hà Nội ngày nay) vào đời vua Hùng thứ 6.

+ Tư liệu chữ viết bao gồm các bản chữ khắc trên xương, mai rùa, vỏ cây, đá, các bản chép tay hay in trên giấy… ghi chép tương đối đầy đủ mọi mặt đời sống con người và các sự kiện lịch sử đã xảy ra. Ví dụ: Bia Tiến sĩ tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám (Hà Nội).

+ Tư liệu hiện vật là những dấu tích vật chất của người xưa còn giữ được trong lòng đất hay trên mặt đất như các công trình kiến trúc, các tác phẩm nghệ thuật đồ gốm… Tư liệu hiện vật không chỉ là bằng chứng giúp chúng ta tìm hiểu và dựng lại lịch sử mà còn được sử dụng để kiểm chứng các tư liệu chữ viết. Ví dụ: Rìu gót vuông trang trí cảnh chó săn hươu – công cụ lao động của người Việt cổ.

- Tại sao tư liệu gốc lại có giá trị lịch sử xác thực nhất? Hãy lấy một ví dụ chứng minh cho ý kiến của em từ một nguồn sử liệu cụ thể có trong bài?

+ Tư liệu gốc là tư liệu liên quan trực tiếp đến sự kiện lịch sử, ra đời vào thời điểm diễn ra sự kiện, phản ánh sự kiện lịch sử đó. Đây là nguồn tư liệu đáng tin cậy nhất khi tìm hiểu lịch sử.

+ Ví dụ: Bản thảo Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí minh ngày 19/12/1946 là minh chứng cho sự kiện Bác Hồ kêu gọi Toàn quốc kháng chiến.

LUYỆN TẬP – VẬN DỤNG

Luyện tập

1. Tại sao cần thiết phải học môn lịch sử?

Chúng ta cần học môn lịch sử vì qua lịch sử chúng ta mới biết được cội nguồn dân tộc, biết được loài người đã đấu tranh để sinh tồn và phát triển như thế nào. Chúng ta biết được những gì đã xảy ra trong quá khứ của tổ tiên, của cha ông của nhân loại để kế thừa, phát huy những gì đã có, góp phần bảo vệ sự phát triển của đất nước, của nhân loại.

2. Căn cứ vào đâu để biết và dựng lại lịch sử?

Để biết và dựng lại lịch sử, cần căn cứ vào các nguồn tư liệu khác nhau như tư liệu truyền miệng, tư liệu hiện vật, tư liệu chữ viết.

Vận dụng

3. Em biết những di tích lịch sử nào ở địa phương em đang sống? hãy kể cho cả lớp nghe về sự kiện lịch sử liên quan đến một trong những di tích đó.

Em đang sống ở thành phố Hồ Chí Minh có Bến cảng Nhà Rồng là nơi Bác Hồ xuống tàu ra đi tìm đường cứu nước vào ngày 5/6/1911.

4. Hãy viết một đoạn văn ngắn về lịch sử ngôi trường em đang học (trường được thành lập khi nào? Nó thay đổi như thế nào theo thời gian?...).

5. Cửa Bắc, một kiến trúc cổ, nằm trên phố Phan Đình Phùng, Hà Nội ngày nay. Trên tường vẫn còn nguyên dấu vết đạn pháo của thực dân Pháp khi đánh chiếm thành Hà Nội năm 1882. Có ý kiến cho rằng nên trùng tu lại mặt thành, xóa đi những vết đạn pháo đó, em có đồng ý với ý kiến đó không? Tại sao?

Em không đồng ý với ý kiến đó. Việc trùng tu lại khu kiến trúc là cần thiết nhưng không thể xóa bỏ những vết đạn pháo trên tường bởi những dấu vết đó là minh chứng cho lịch sử chiến đấu kiên cường của dân tộc Việt nam trong cuộc kháng chiến chống thực dân giành độc lập tự do.