I. Tiểu dẫn

- Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại Huế, quê quán Triệu Long, Triệu Phong, Quảng Trị.

- Tác phẩm tiêu biểu: Ngôi sao trên đỉnh Phú Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông (1986)…

- Tác phẩm được viết tại Huế ngày 4/1/1981 in trong tập sách cùng tên.

II. Văn bản (SGK)

1. Hình ảnh sông Hương

- Ở vùng thượng lưu mang vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, hoang dại, bí ẩn, sâu thẳm nhưng cũng có lúc dịu dàng say đắm.

- Đoạn chảy qua vùng đồng bằng và ngoại thành "như người con gái đẹp đang nằm ngủ mơ màng".

- Sự mãnh liệt, hoang dại của con sông đựơc thể hiện qua những so sánh “bản trường ca của rừng già", những hình ảnh đầy ấn tượng “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn". Sự mãnh liệt thể hiện qua những ghềnh thác, cuộn sóng như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn...

- Vẻ dịu dàng, say đắm, sắc màu rực rỡ (những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng).

- Dòng sông được nhân hóa thành hình ảnh một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại, rừng già đã hun đúc cho cô bản lĩnh gan dạ, tâm hồn tự do, trong sáng.

- Đoạn văn thể hiện năng lực quan sát tinh tế và sự phong phú về ngôn ngữ hình tượng, gợi mở những liên tưởng kì thú, ngôn từ gợi cảm... tạo sức cuốn hút, hấp dẫn về một con sông mang linh hồn, sự sống.

2. Đoạn tả sông Hương chảy về đồng bằng và ngoại vi thành phố

- Sông Hương khi chảy vào thành phố Huế như đến với điểm hẹn tình yêu trở nên vui tươi và đặc biệt chậm rãi, êm dịu … Qua khỏi thành phố Huế thì trôi thật chậm thật chậm.

- Kiến thức về địa lí đã giúp tác giả miêu tả tỉ mỉ sông Hương với những khúc quanh và những lưu vực của nó.

- Năng lực quan sát tinh tế và sự phong phú về ngôn ngữ hình tượng, tạo ra những câu văn đẹp đẽ “Sắc nước trở nên xanh thẳm", “dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi". Giữa đám quần sơn lô xô ấy là giấc ngủ nghìn thu của vua chúa được phong kín trong lòng những rừng thông u tịch và niềm kiêu hãnh âm u của những lăng tẩm đồ sộ toả lan khắp cả một vùng thượng lưu.

- Vận dụng kiến thức về văn hóa, văn học, tác giả tạo cho người đọc ấn tượng về vẻ đẹp trầm mặc, triết lí, cổ thi gắn với thành quách, lăng tẩm của vua chúa thuở trước.

3. Sông Hương khi chảy vào thành phố Huế có nét đặc trưng gì?

- Sông Hương khi chảy vào thành phố có nét đẹp riêng, đặc biệt chậm rãi, êm dịu, mềm mại.

- Ngòi bút của tác giả đã vẽ nên những hình ảnh ấn tượng, những cảm nhận tinh tế, những liên tưởng, so sánh bất ngờ, lí thú “chiếc cầu trắng ở thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như một vầng trăng non", sông Hương “uốn một cành cũng rất nhẹ sang cồn Hiến", đường cung ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi như một tiếng “vâng" không nói ra của tình yêu, “nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh" làm dòng sông thêm lộng lẫy.

4. Tác giả đã tô đậm những phẩm chất gì của sông Hương?

- Những phẩm chất thơ mộng, hoang dã nhưng duyên dáng, đa tình, lịch lãm và cổ kính của sông Hương được tác giả tô đậm.

- Cách nhìn độc đáo của tác giả là cách nhìn từ góc độ văn hóa truyền thống, giàu chất thơ.

5. Qua đoạn trích, nêu những nét đặc sắc của văn phong tác giả

- Gửi tình yêu say đắm, lắng sâu, niềm tự hào tha thiết đối với quê hương, xứ sở vào đối tượng miêu tả, khiến đối tượng trở nên lung linh, huyền ảo, đa dạng như đời sống, tâm hồn con người.

- Sức liên tưởng kì diệu, ngôn ngữ trong sáng, phong phú, uyển chuyển, giàu hình ảnh, giàu chất thơ, sử dụng nhiều phép tu từ (so sánh, nhân hóa, ẩn dụ).